سروتونین 7 عملکرد مهم بدن را تحت کنترل خود دارد

سروتونین یکی از مهمترین مواد شیمیایی در سلول‌های عصبی بدن است که سیگنال‌هایی را بین این سلول‌ها منتقل می‌کند. این ماده به صورت طبیعی در سیستم گوارش بدن، پلاکت‌های خون و در کل سیستم عصبی مرکزی یافت می‌شود.

کمبود یا افزایش بیش از حد این ماده در بدن مشکلاتی را ایجاد می‌کند که در این مقاله از مجله علمی پزشکی سیوطب به آن‌ها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

 

نگاهی کلی به موضوع این مقاله

• این ماده بر عملکرد سیستم‌های مختلفی از بدن مانند حرکت روده، لخته شدن خون یا سلامت استخوان‌ها تاثیر دارد
• کمبود سروتونین با ابتلا به افسردگی مرتبط است
• کمبود serotonin نیز با اضطراب و بی‌خوابی مرتبط است
• با داروهای ضدافسردگی می‌توان میزان serotonin را تنظیم کرد

بیشتر بخوانید: دوپامین و تاثیر آن بر ۳ بیماری؛ پارکینسون، چاقی و سلامت روان

سروتونین چیست؟

سروتونین یک ماده شیمیایی مهم در مغز است که توسط سلول‌‍‌های عصبی تولید می‌شود. دوپامین نیز یکی دیگر از مواد شیمیایی مهم در مغز است که همراه با سروتونین وظیفه ارسال سیگنال‌هایی بین سلول‌های عصبی را بر عهده دارند. به همین دلیل این دو ماده را با عنوان انتقال دهنده‌های عصبی می‌شناسند.

انتقال دهنده‌های عصبی، مولکول‌هایی در مغز هستند که به کمک سلول‌های عصبی رفته و باعث برقراری ارتباط شیمیایی بین آن‌ها می‌شوند و در پی این ارتباط اطلاعاتشان را بین یکدیگر منتقل می‌کنند. انتقال دهنده عصبی (نوروترنسمیتر) هرچند هورمون نیست؛ ولی به نام هورمون خلق و خوی یا هورمون‌ نشاط که شادی‌آور است شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید: تشنج در خواب، اختلالی شایع‌تر از میگرن، سکته مغزی و آلزایمر

رابطه دوپامین و سروتونین

کاهش سطح سروتونین و دوپامین بر بسیاری از عملکردهای بدن تاثیر مشابه دارد؛ اما به روش‌های مختلف. مثلا کاهش سطح این ماده در مغز از علل افسردگی است و به طور کلی هورمون serotonin باعث ایجاد تحرک و انرژی در بدن می‌شود و احساس خوب بودن را در فرد تقویت می‌کند.

البته می‌توان اشاره کرد که این دو ماده با هم تفاوت‌هایی دارند که در جدول زیر مشخص شده است:

سروتونین	دوپامین
اعتیاد آور نیست	اعتیاد آور
اثر طولانی مدت بر بدن	اثر کوتاه مدت بر بدن
اثرات آن بالاتر از گردن حس خواهد شد	تاثیر آن در کل بدن حس می‌شود
افزایش حس بخشندگی	افزایش حس لذت‌جویی در بدن
افزایش میزان آن با فعالیت‌های اجتماعی در بدن	افزایش آن با فعالیت‌های فردی
کاهش آن باعث افسردگی می‌شود	افزایش بالای آن باعث اعتیاد می‌شود

بیشتر بخوانید : درمان لرزش در تمام اعضای بدن و دلایل رعشه در جوانی و کهنسالی

نقش این ماده در بدن

serotonin طبیعی بیشتر در دستگاه گوارش یافت می‌شود و محققان دریافته‌اند که ۹۰درصد از serotonin بدن، در روده وجود دارد؛ اگرچه در پلاکت‌های خون و در سراسر سیستم عصبی مرکزی نیز موجود است.

serotonin روی بسیاری از فعالیت‌های بدن از جمله حالات روحی،اشتها، خواب،انقباض عضلانی، عملکردهای فیزیولوژیکی مثل انعقاد خون و انقباض عروقی و بعضی عملکردهای شناختی مثل یادگیری و حافظه اثر می‌گذارد.

این ماده از اسید آمینه ضروری تریپتوفان ساخته می‌شود که این اسید آمینه باید از طریق رژیم غذایی وارد بدن شود. باید گفت که این ماده معمولا در غذاهایی مانند آجیل، پنیر و گوشت قرمز یافت می‌شود. کمبود تریپتوفان منجر به کاهش سطح serotonin خواهد شد و به اختلالات خلقی، مانند اضطراب یا افسردگی می‌انجامد.

سروتونین به عنوان یک تثبیت کننده خلق و خوی طبیعی در نظر گرفته می‌شود. این ماده شیمیایی به خواب، خوردن و هضم غذا کمک می‌کند. serotonin همچنین در موارد زیر نقش دارد:

• کاهش افسردگی
• تنظیم اضطراب
• التیام بخشیدن به زخم‌ها
• تحریک تهوع
• حفظ سلامت استخوان

بیشتر بخوانید: درمان تیک عصبی و روش‌های مدیریت سندرم تورت

نحوه عملکرد سروتونین در عملکردهای بدن

در این قسمت به بیان نحوه عملکرد سروتونین در عملکردهای مختلف بدن خواهیم پرداخت:

 

1. حرکات روده

serotonin عمدتا در معده و روده‌های بدن یافت می‌شود و به همین دلیل در کنترل حرکات روده و عملکردهای آن نقش دارد.

بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راه‌هایی برای کاهش درد و دل‌پیچه

2. خلق و خوی

محققین معتقدند که serotonin در مغز اضطراب، شادی و به طور کلی خلق و خوی را تنظیم می‌کند. مقدار پایین این ماده شیمیایی با افسردگی و بعضی از انواع بیماری عصبی مرتبط است و افزایش سطح آن ناشی از مصرف‌ها دارو، باعث کاهش برانگیختگی می‌شود.

 

3. حالت تهوع

سروتونین باعث ایجاد تهوع در انسان می‌شود، به این صورت که وقتی تولید آن در بدن افزایش می‌یابد مواد غذایی مضر یا ناراحت‌کننده را سریع‌تر از راه ایجاد اسهال یا استفراغ خارج می‌کند. این ماده شیمیایی همچنین در خون افزایش می‌یابد و بخشی از مغز را که حالت تهوع را کنترل می‌کند، تحریک خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: درمان حالت تهوع با 8 روش خانگی از کودکی تا بزرگسالی

4. خواب

این ماده شیمیایی مسئول تحریک بخش‌هایی از مغز است که خواب و بیداری را کنترل می‌کنند. اینکه می‌خوابیم یا بیدار می‌شویم بستگی به این دارد که چه ناحیه‌ای تحریک شده و از کدام گیرنده‌های سروتونین استفاده شده است.

 

5. لخته شدن خون

پلاکت‌های خون سروتونین ترشح می‌کنند تا به بهبود زخم‌ها کمک کنند. این ماده باعث باریک شدن شریان‌های ریز می‌شود و به تشکیل لخته‌های خون کمک خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: علائم لخته خون؛ از مشکلات تنفسی تا گرفتگی عضلات ساق پا

6. سلامت استخوان

سروتونین در سلامت استخوان‌ها نیز نقش دارد و سطوح بالای آن در این قسمت‌های بدن منجر به پوکی استخوان می‌شود. پوکی استخوان باعث ضعیف‌تر و شکنندگی استخوان‌ها خواهد شد.

بیشتر بخوانید: درمان پوکی استخوان سالمندان؛ شایع اما قابل پیشگیری

7. عملکرد جنسی

سطوح پایین سروتونین با افزایش میل جنسی همراه است؛ در حالی که افزایش سطح آن با کاهش میل جنسی همراه خواهد بود.

 

علائم کمبود سروتونین در بدن

از علائم کمبود سروتونین در بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عصبی بودن در اکثر مواقع
• خلق و خوی پریشان و عصبی
• رفتارهای تهاجمی
• تمایل زیاد به خوردن شکلات و نان (برای دریافت کربوهیدرات بیشتر)
• مشکل در خواب
• افزایش احساس نگرانی
• تغییر در اشتها
• افزایش میزان سردردها

این موارد چندین نمونه از رایج‌ترین علائم کمبود سروتونین در بدن هستند.

بیشتر بخوانید: چرایی بروز اختلال تیک در افراد مختلف و صفر تا صد آن

سندروم سروتونین چیست؟

داروهایی که باعث افزایش سطح serotonin و جمع شدن آن در بدن می‌شوند گاهی منجر به سندروم serotonin خواهند شد. این سندروم معمولا پس از شروع مصرف یک داروی جدید یا افزایش دوز داروی موجود رخ می‌دهد.

علائم سندروم serotonin عبارتند از:

• لرزیدن
• اسهال
• سردرد
• گیجی
• مردمک‌های گشاد شده
• مور مور شدن

بیشتر بخوانید: بیماری پارکینسون؛ معرفی ۴ عامل موثر در ابتلا به این عارضه

علائم شدید شامل موارد زیر می‌شود:

• تکان دادن عضلات
• از دست دادن چابکی عضلات
• سفتی عضلات
• تب شدید
• ضربان قلب سریع
• فشار خون بالا
• ضربان قلب نامنظم
• تشنج

بیشتر بخوانید: درد دست چپ و رابطه آن با بروز سکته و بیماری قلبی

سروتونین و سلامت روان

سروتونین به تنظیم طبیعی خلق و خوی کمک می‌کند و در ابتلا به مشکلات اعصاب و روان نقش دارد. وقتی سطح serotonin نرمال باشد، احساسات زیر را تجربه خواهید کرد:

• شادتر
• آرام‌تر
• متمرکزتر
• اضطراب کمتر
• به لحاظ عاطفی پایدارتر

یک مطالعه در سال 2007 نشان داده است که افراد مبتلا به افسردگی اغلب سطوح سروتونین پایینی دارند. کمبود سروتونین با اضطراب و بی‌خوابی نیز مرتبط است.

اختلافات جزئی در مورد نقش این ماده در سلامت روان وجود دارد. برخی از محققان در مطالعات قدیمی‌تر این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا افزایش یا کاهش serotonin بر افسردگی تاثیر می‌گذارد؟ در تحقیقات جدیدتر نتیجه حاکی از موثر بودن آن بر افسردگی است.

به عنوان مثال مطالعه‌ای حیوانی در سال 2016 روی موش‌هایی که فاقد گیرنده‌های خودکار سروتونین بودند و ترشح serotonin در آن‌ها مهار شده بود صورت گرفت. بدون این گیرنده‌ها، موش‌ها سطوح بالاتری از serotonin موجود در مغزشان داشتند. محققان دریافتند این موش‌ها رفتارهای مرتبط با اضطراب و افسردگی کمتری از خود نشان می‌دهند.

بیشتر بخوانید: گز گز دست و بررسی ۹ علل و علائم مور مور شدن دست

سطح سروتونین طبیعی در بدن

به طور کلی محدوده طبیعی سطح سروتونین در خون بین 101 تا 283 نانوگرم در میلی لیتر (ng/ml) است. با این حال امکان دارد که این معیار بسته به اندازه‌گیری‌ها و نمونه‌های آزمایش شده کمی متفاوت باشد؛ بنابراین افراد باید در مورد نتایج آزمایش خاص خود با پزشک مشورت کنند.

احتمال دارد که سطوح بالای serotonin نشانه‌ای از سندروم کارسینوئید باشد. این شامل گروهی از علائم مرتبط با وجود تومور در اندام‌های زیر است:

• روده کوچک
• آپاندیس
• روده بزرگ
• لوله‌های برونش

پزشک برای تشخیص بیماری یا رد آن، آزمایش خونی برای اندازه‌گیری سطح سروتونین در خون می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: سندروم پای بی قرار و روش‌های درمانی خانگی و دارویی

تشخیص میزان و آزمایش سروتونین در بدن

هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند سندروم serotonin را تشخیص دهد. به طور معمول پزشک با انجام معاینه فیزیکی تشخیص می‌دهد آیا شخص دچار این سندروم شده یا خیر.

در بسیاری از موارد مصرف داروهایی که سروتونین را مسدود می‌کنند یا جایگزین آن می‌شود، باعث بروز این سندروم خواهند شد. به طور معمول علائم سندروم serotonin ظرف یک روز ناپدید می‌شوند. همچنین در صورت عدم درمان عاملی برای تهدید زندگی بیمار خواهد بود.

بیشتر بخوانید: درمان ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس با داروهای بهبودبخش

درمان کمبود سروتونین در بدن

برای درمان مقادیر کم سروتونین در بدن از داروها و گزینه‌های طبیعی استفاده می‌شود. در ادامه با چند نمونه از آن‌ها آشنا خواهیم شد:

 

مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)

همان‌طور که گفته شد سطوح پایین سروتونین در مغز باعث بروز افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب می‌شود. بسیاری از پزشکان مهارکننده‌های بازجذب serotonin با نام مخفف (SSRIs) را که دسته‌ای از داروهای ضدافسردگی هستند برای درمان افسردگی و بعضی از اختلالات اضطرابی و شخصیتی تجویز می‌کنند.

SSRI‌ ها یکی از رایج‌ترین تجویزهای دارویی ضدافسردگی در ایالات متحده و بعضی کشورهای دیگر هستند و تمام آن‌ها به غیر از فلووکسامین برای درمان اختلال افسردگی اساسی مورد قبول واقع شده‌اند. باید گفت که SSRI ها با مسدود کردن بازجذب این ماده شیمیایی، سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند؛ بنابراین مقدار بیشتری از آن به صورت فعال باقی می‌ماند.

از جمله موثرترین و بهترین قرص سروتونین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فلوکستین
• فلووکسامین
• سرترالین
• Prozac
• Zoloft

توجه داشته باشید که این دارو با تعداد زیادی از داروهای دیگر تداخل دارد، پس در هنگام مصرف آن با مشورت پزشک از داروهای دیگر استفاده کنید. باید گفت که تداخل دارویی ناشی از SSRI ها بیمار را در معرض خطر سندروم سروتونین قرار می‌دهد.

 

بررسی الگوی خواب برای رفع کمبود serotonin در بدن

یکی از بهترین روش‌ها برای شناسایی کمبود سروتونین، بررسی الگوی خواب بیمار است. اختلالات خواب را می‌توان به کمبود serotonin نسبت داد و در این رابطه مقدار این ماده با مقدار ملاتونین تناسب دارد.

ملاتونین نیز یک هورمون مربوط به خواب است که هنگامی که هوا تاریک می‌شود، مغز سروتونین را به ملاتونین تبدیل می‌کند؛ بنابراین اگر بدن serotonin کمی تولید کند، بیمار با علائمی مواجه خواهد شد.

علائم کمبود سروتونین مرتبط با خواب عبارتند از:

• حملات اضطرابی
• ترس و احساس ناراحتی در ذهن که با بیتابی همراه است
• وسواس
• تمایل به خودکشی
• افکار تکراری
• اعتماد به نفس پایین
• رفتارهای عاطفی مانند عصبانیت و پرخاشگری
• بی‌خوابی
• سندروم پس از قاعدگی

 

تقویت کننده‌های طبیعی سروتونین

بر اساس مقاله‌ای که در مجله روانپزشکی منتشر شده است؛ جدا از SSRI ها، عوامل زیر تولید و سطح serotonin را در بدن افزایش می‌دهند:

• انجام فعالیت‌های شاد و فرح بخش
• ورزش و فعالیت فیزیکی سبک: ورزش منظم باعث تقویت خلق و خو می‌شود
• ماساژ بدن: ماساژ روشی مناسب برای کاهش میزان فشارهای جسمی و روحی است. تحقیقات مختلفی در این زمینه نشان می‌دهند که بعد از یک جلسه ماساژ، سطح serotonin بدن افزایش پیدا می‌کند که علت این امر کاهش کورتیزول و استرس در بدن است. میزان سطح کورتیزول و سروتونین نسبت عکس دارند؛ یعنی وقتی سطح کورتیزول در مغز بیشتر باشد، میزان تولید و ترشح serotonin کم‌تر می‌شود. کورتیزول در واقع هورمون استرس است و که ما را از آرامش دور می‌کند
• مصرف بیشتر ویتامین B: تمام ویتامین‌های گروه B برای سلامتی مفید هستند. در این بین برای افزایش میزان ترشح سروتونین در بدن، ویتامین B6 و B12 نیاز است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین B، به درمان افسردگی در سالمندان نیز کمک می‌کند
• انجام کارهای هنری و مورد علاقه
• خوابیدن کافی به میزان حداقل ۷ ساعت در شب
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا نور درمانی: قرارگیری در زیر نور خورشید به مدت ۳۰ دقیقه در صبح یا ۲ ساعت در طول روز به افزایش ترشح این ماده کمک می‌کند و معمولا برای درمان افسردگی فصلی توصیه می‌شود
• رژیم غذایی سالم: غذاهایی که سطح serotonin را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• مرغ و تخم مرغ
• پنیر
• بوقلمون
• آجیل
• ماهی قزل آلا
• توفو
• آناناس
• غذاهای دریایی و ماهی
• گوشت کم چربی
• شیر
• شکلات
• موز
• انبه
• کنجد
• تخمه کدو
• همچنین مطالعات نشان داده‌اند که تریپتوفان برای تولید سروتونین نیاز به کربوهیدرات دارد

 

• مدیتیشن: مدیتیشن به کاهش استرس و ارتقای دید مثبت به زندگی کمک می‌کند و از این رو در افزایش سطح serotonin بسیار موثر است

 

یادداشت پایانی

با توجه به مطالب گفته شده می‌توان متوجه شد که این ماده شیمیایی چه تاثیری بر سلامتی روانی و جسمانی دارد. به صورتی که کاهش میزان آن تاثیر بسزایی در ابتلا به افسردگی دارد. به همین دلیل تنظیم میزان آن در بدن بسیار مهم است.

تنظیم میزان سروتونین را می‌توان با داروهای خاصی همچون داروهای ضد افسردگی انجام داد؛ البته این ماده در مواد غذایی همچون آجیل، پنیر و گوشت قرمز یافت می‌شود.

 

سوالات متداول