اسپاسم معده را می‌توان علامتی برای دیگر بیماری‌ها و شرایط آسیب‌زا به سیستم گوارشی معرفی کرد. این علامت آزاردهنده در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود که می‌توان به کم آبی بدن، بیماری التهابی روده، نفخ معده، سندروم روده تحریک‌پذیر و حتی بارداری اشاره کرد.
در اثر این حالت در معده، دردی ایجاد می‌شود که بر حسب نوع علت ایجادکننده آن امکان دارد با سرگیجه، تب، استفراغ، اسهال یا یبوست همراه باشد. در این مطلب از مجله علمی پزشکی سیوطب به بررسی علل و روش‌های درمان عوامل مختلف ایجادکننده اسپاسم معده خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
نگاهی کلی به موضوع اسپاسم معده
- در بیشتر موارد اسپاسم‌های معده خود به تنهایی بی‌ضرر هستند؛ اما گاهی نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای به شمار می‌روند.
- اسپاسم معده یک اتفاق رایج در دوران بارداری است که در بیشتر موارد علل ایجادکننده آن بی‌ضرر هستند.
- ماساژ دادن عضلات شکم به آرامش و رفع اسپاسم در این ناحیه کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: درمان عفونت معده از روش‌های پزشکی گرفته تا خانگی و طب اسلامی
اسپاسم معده یعنی چه؟
به انقباضات عضلات شکم، معده یا روده‌ها اسپاسم می‌گویند. در حالتی که این انقباضات در معده رخ دهند به آن‌ها اسپاسم معده گفته می‌شود. در بیشتر موارد اسپاسم‌های معده خود به تنهایی بی‌ضرر هستند؛ اما گاهی نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای به شمار می‌روند.
بیشتر بخوانید: درمان قطعی دل پیچه با ۸ روش خانگی و آسان
علل اسپاسم معده چیست؟
شناسایی علت اسپاسم معده به پزشک در درمان این علامت کمک می‌کند. در ادامه با انواع بیماری‌ها و شرایطی که باعث ایجاد این علامت می‌شوند آشنا خواهیم شد:
بیشتر بخوانید: سردی کردن معده و درمان آن با ۷ روش درمانی خانگی و سنتی
1. کشیدگی عضلانی در ناحیه شکم
فعالیت بیش از حد در ناحیه شکم در مواردی باعث اسپاسم عضلات شکمی می‌شود. اسپاسم ناشی از کشیدگی عضلانی بیشتر در افرادی که ورزش‌های شدید و مکرر انجام می‌دهند، به ویژه حرکاتی مانند کرانچ و دراز و نشست رخ می‌دهد.
علائم دیگر کشیدگی عضلات شکم عبارتند از:
- حساسیت یا درد در شکم
- دردی که با حرکت بدتر می‌شود
این علائم از خفیف تا شدید متغیر هستند.
بیشتر بخوانید: ۱۴ درمان خانگی باد شکم زیاد که حتما باید بدانید!
2. کم آبی بدن؛ عاملی برای اسپاسم معده و سرگیجه
از دست دادن الکترولیت‌های موجود در بدن به دلیل کم آبی ناشی از تعریق، استفراغ و اسهال منجر به اسپاسم عضلانی در سراسر بدن از جمله معده می‌شود. این نوع اسپاسم‌ها به این دلیل اتفاق می‌افتند که عضلات برای عملکرد صحیح به الکترولیت‌هایی مانند کلسیم، پتاسیم و منیزیم نیاز دارند. هنگامی که آن‌ها (عضلات) این الکترولیت‌ها را نداشته باشند، امکان دارد شروع به فعالیت‌های غیرطبیعی و تشنج کنند.
سایر علائم کم آبی بدن عبارتند از:
- تشنگی شدید
- سردرد
- سرگیجه
- ادرار زرد تیره
بیشتر بخوانید: درمان نفخ معده با روش‌های خانگی + داروهای موثر
3. تجمع گاز در معده؛ عاملی برای اسپاسم عضلانی در این ناحیه
تجمع گاز در معده باعث اسپاسم عضلات روده می‌شود؛ زیرا بدن سعی می‌کند گاز را آزاد کند. به طور معمول همراه با نفخ یا گاز در معده علائم زیر نیز ایجاد می‌شوند:
- گشاد شدن یا تورم معده به دلیل وجود نفخ
- درد شدید معده
- احساس پری
- میل به دفع گاز یا آروغ زدن
در چنین مواردی با دفع گاز موجود در سیستم گوارشی، اسپاسم نیز رفع خواهد شد.
بیشتر بخوانید: درد وسط قفسه سینه نشانه بروز بیماری است؛ ۱۲ علت علت درد جناغ
4. بیماری‌های التهابی روده؛ مانند کرون یا کولیت اولسراتیو
بیماری‌های التهابی مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) و کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis) از جمله بیماری‌ها و شرایط التهابی مزمن هستند. امکان دارد بیماری کرون هر بخشی از دستگاه گوارش را درگیر کند، در حالی که کولیت اولسراتیو فقط روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در هر دو حالت التهابات ایجاد شده باعث اسپاسم روده می‌شوند.
سایر علائم بیماری‌های التهابی روده عبارتند از:
- اسهال
- کاهش وزن
- گرفتگی و درد شکم
- خستگی
- عرق شبانه
- یبوست
- و احساس نیاز فوری بیمار به دستشویی رفتن.
بیشتر بخوانید: جراحی سرطان معده؛ درمان بیماری که اغلب دیر تشخیص داده می‌شود
5. سندروم روده تحریک‌پذیر
سندروم روده تحریک‌پذیر یا Irritable bowel syndrome (IBS) نوعی بیماری مزمن است که روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری باعث تغییراتی در بافت روده مانند بیماری التهابی روده نمی‌شود، اما علائم مشابهی با آن ایجاد می‌کند، از جمله:
- درد یا گرفتگی معده
- احساس نفخ
- یبوست
- اسهال
گاهی اوقات یبوست و اسهال متناوب ایجاد می‌شود.
بیشتر بخوانید: اختلال نشخوار؛ حاصل بیماری روانی و واکنش های معده!
6. گاستریت و گاستروانتریت؛ دو بیماری التهابی معده
گاستریت و گاستروانتریت (Gastritis and gastroenteritis) هر دو نوعی بیماری التهابی معده هستند؛ اما در گاستروانتریت، روده‌ها نیز ملتهب می‌شوند. عفونت‌هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori)، ویروس نوروالک (Norwalk virus) و روتاویروس (rotavirus) معمولا باعث این شرایط خواهند شد.
سایر علائم گاستریت و گاستروانتریت عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- دل درد
- نفخ
- اسهال (فقط در بیماری گاستروانتریت)
7. کولیت عفونی؛ عاملی برای اسپاسم معده
در مواردی کولیت باعث گرفتگی شکم به دلیل تحریک و التهاب روده بزرگ می‌شود و در نتیجه منجر به اسپاسم در این ناحیه خواهد شد. بعضی از باکتری‌هایی که باعث کولیت می‌شوند عبارتند از کلستریدیوم (Clostridium)، سالمونلا (Salmonella) و E. coli. همچنین انگل‌هایی مانند ژیاردیا (Giardia) نیز باعث کولیت خواهند شد.
بیشتر بخوانید: ۱۴ درمان خانگی دل پیچه و عوامل ایجاد این بیماری
8. آنتریت ایسکمیک و کولیت
گاهی اوقات کولیت به دلیل کمبود خون‌رسانی به روده کوچک و کولون ایجاد می‌شود. به همین دلیل زمانی که مشکل روده کوچک را تحت تاثیر قرار داده باشد به آن آنتریت ایسکمیک و در مواردی که روده بزرگ را تحت تاثیر قرار داشته باشد، کولیت ایسکمیک نامیده می‌شود.
هر دو بیماری منجر به اسپاسم معده و سایر علائم می‌شوند، از جمله:
- اسهال
- تب
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
بیشتر بخوانید: درمان استفراغ و تهوع؛ راه حل‌ها، نکات و مواردی که استفراغ را متوقف می‌سازند
9. اسپاسم معده و یبوست گاهی با هم رخ می‌دهند
در مواردی که فرد دچار یبوست می‌شود؛ احتمال دارد که به دلیل گرفتگی‌های ایجاد شده اسپاسم را تجربه کند؛ زیرا این اسپاسم در اثر افزایش فشار داخل روده‌ها و شکم ایجاد می‌شود.
10. ایلئوس
ایلئوس (ileus) نوعی بیماری است که در آن روده بیمار تنبل یا خواب‌آلود می‌شود. این حالت در اثر عوامل مختلفی مانند موارد زیر ایجاد می‌شود:
- عفونت
- التهاب
- جراحی اخیر (به ویژه در ناحیه شکم)
- مصرف مواد مخدر
- بیماری شدید
- عدم فعالیت بدنی
ایلئوس باعث می‌شود روده‌ها پر از هوا و مایع شده و در نتیجه اتساع و درد ایجاد شود.
بیشتر بخوانید: درمان مسمومیت غذایی در خانه با 11 روش سریع و آسان!
11. گاستروپارزی
گاستروپارزی (Gastroparesis) اساسا نوعی ایلئوس است که معده را درگیر می‌کند. این بیماری بیشتر در افراد مبتلا به دیابت رخ می‌دهد و باعث گرفتگی معده به ویژه بعد از خوردن غذا می‌شود.
عوامل خطر در ایجاد اسپاسم معده
عوامل خطر رایج برای اسپاسم در معده عبارتند از:
- چاقی
- فتق هیاتال
- خوردن وعده‌های غذایی حجیم
- قبل از خوابیدن غذا خوردن
- خوردن غذاهای چرب یا تند
- نوشیدن الکل یا قهوه
- اعتیاد شدید به الکل
- مصرف داروهایی مانند ناپروکسن یا ایبوپروفن
همچنین گاهی شرایط سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی نیز باعث ایجاد اسپاسم معده عصبی خواهد شد. در این حالت اسپاسم ایجاد شده ناشی از فشار عصبی است و نه بیماری خاصی.
اسپاسم معده در بارداری
اسپاسم معده یک اتفاق رایج در دوران بارداری است که در بیشتر موارد علل ایجادکننده آن بی‌ضرر هستند؛ اما در صورت داشتن درد زیاد یا اسپاسم مداوم و مکرر پیشنهاد می‌شود که به پزشک مراجعه شود.
بعضی از دلایل احتمالی اسپاسم معده در بارداری عبارتند از:
-
گاز
نفخ یکی از علائم شایع در بارداری است که دلیل آن ترشح پروژسترون است که بدن برای حمایت از بارداری تولید می‌کند و باعث شل شدن عضلات روده می‌شود. این فرآیند هضم غذا را کند کرده و تولید و تجمع گازها را در سیستم گوارش افزایش می‌دهد.
-
انقباضات براکستون هیکس
انقباضات براکستون هیکس که با نام زایمان کاذب نیز شناخته می‌شوند، اغلب در سه ماهه آخر بارداری اتفاق می‌افتند. این انقباضات معمولا بیشتر شبیه سفت شدن عضلات هستند تا درد زایمان واقعی و به صورت منظم رخ نمی‌دهند. این انقباضات بی‌ضرر هستند، اما زنان باردار در صورت تجربه باید با پزشک خود مشورت کنند.
-
حرکت کودک در رحم مادر
هنگامی که کودک در رحم مادر حرکت می‌کند، امکان دارد که اسپاسم عضلانی در معده احساس شود؛ به ویژه در سه ماه دوم بارداری.
-
کشش عضلات در بارداری
عضلات معده و دیگر اندام‌های بدن در دوران بارداری کشیده می‌شوند تا کودک برای رشد فضای کافی داشته باشد. هنگامی که عضلات کشیده می‌شوند، ممکن است در حالی که سعی می‌کنند اندازه اصلی خود را حفظ کنند، منقبض شوند. کشش عضلانی همچنین منجر به درد مبهم و دردناک می‌شود؛ اما بخشی طبیعی از بارداری محسوب خواهد شد.
چرا اسپاسم معده هنگام دراز کشیدن بیشتر می‌شود؟
گاهی اوقات هنگام دراز کشیدن اسپاسم شکمی شدیدتر می‌شود. این حالت معمولا افرادی را که به سوزش سر دل مبتلا هستند تحت تاثیر قرار می‌دهد. در چنین مواردی بیمار علائمی مانند سوزش و گرفتگی در ناحیه میانی شکم، برگشت خون و حتی سرفه را در حالت خوابیده تجربه می‌کند. به طور معمول این حالت زمانی ایجاد می‌شود که فرد وعده غذایی سنگین یا بیش از حدی خورده باشد.
همچنین گاهی پانکراتیت حاد باعث ایجاد دردی می‌شود که وقتی بیمار دراز می‌کشد بدتر خواهد شد. در این مواقع با نشستن یا خم شدن به جلو درد بهبود می‌یابد.
گاهی اوقات درد ناشی از سنگ کیسه صفرا یا بیماری کیسه صفرا هنگام دراز کشیدن بدتر می‌شود. این معمولا بعد از خوردن یک وعده غذایی بزرگ اتفاق می‌افتد.
بیشتر بخوانید: ۱۱ درمان خانگی سوزش معده با موادی که در هر خانه‌ای پیدا می‌شود!
علائم اسپاسم معده چیست؟
علائم این مشکل به علت ایجادکننده آن بستگی دارد؛ اما از علائم کلی اسپاسم در معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خون در مدفوع
- درد قفسه سینه
- مشکل در تنفس
- ناراحتی و درد ناشی از اسپاسم
- تب
- درد شدید
- استفراغ
- پوستی که زرد به نظر می‌رسد
- کاهش وزن
و علائم دیگری که در قسمت قبل به آن‌ها اشاره شده است.
بیشتر بخوانید: ریفلاکس معده چیست و چه علائمی دارد؟
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اکثر اسپاسم‌های معده بی‌ضرر هستند و بدون درمان از بین می‌روند. در صورتی که اسپاسم معده دردناک باشد یا اغلب اتفاق افتد، امکان دارد که نشانه یک مشکل پزشکی جدی‌تر باشد. همچنین در صورت ایجاد علائمی دیگر در کنار اسپاسم معده، مراجعه به پزشک ضروری است؛ از جمله علائم زیر:
- تب
- استفراغ
- وجود خون در مدفوع
- درد شدید به ویژه در قفسه سینه
- اسپاسم معده طولانی مدت یا مکرر
- اسپاسم معده و تنگی نفس
همچنین در مواردی که اسپاسم‌های خفیف در زندگی روزمره اختلال ایجاد کنند؛ برای بررسی علت و رفع آن باید به پزشک مراجعه کرد.
تشخیص این بیماری به چه صورتی است؟
معمولا پزشک علت اصلی اسپاسم معده را بر اساس موارد زیر تشخیص می‌دهد:
- معاینه جسمی
- بررسی سوابق پزشکی بیمار
- آزمایش خون
- تست‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن
همچنین پزشک در مورد دیگر علائم بیمار از زمان شروع، محرک‌های اسپاسم و مواردی که باعث رفع آن می‌شوند سوالاتی می‌پرسد.
درمان خانگی برای تسکین فوری اسپاسم معده
برای درمان سریع اسپاسم معده در خانه روش‌هایی وجود دارد که باعث تسکین درد بیمار خواهند شد. بعضی از روش‌های خانگی حتی علت اصلی اسپاسم عضلانی را درمان می‌کنند؛ در حالی که بعضی دیگر عضلات معده را شل می‌کنند تا اسپاسم متوقف شود.
توجه داشته باشید که در صورت ایجاد اسپاسم معده در دوران بارداری، قبل از استفاده از روش‌های پزشکی و خانگی با پزشک خود مشورت کنید. بعضی از روش‌های بی‌خطر در درمان‌های خانگی اسپاسم معده در دوران بارداری و مفید برای افراد دیگر عبارتند از:
-
استفاده از کمپرس گرم در ناحیه معده و شکم
گرما به شل شدن عضلات شکم کمک می‌کند؛ این روش به صورت ویژه در مواردی که اسپاسم به دلیل کشیدگی یا فعالیت بیش از حد ایجاد شده باشد، مفید است. در این حالت کافی است که کیسه آب گرم یا پد حرارتی را با یک پارچه روی شکم قرار دهید.
-
ماساژ دادن راهی آسان برای درمان قطعی اسپاسم عضلانی
ماساژ دادن عضلات شکم به آرامش و رفع اسپاسم در این ناحیه کمک می‌کند. انجام ماساژ باعث افزایش جریان خون و گرم شدن آن ناحیه شده و به همین دلیل باعث رفع اسپاسم خواهد شد.
-
مصرف عرق نعناع برای درمان نفع شکم
برای درمان اسپاسم معده ناشی از نفخ زیاد می‌توان از عرق نعناع استفاده کرد. در این حالت این عرق اسپاسم معده را با رفع نفخ در دستگاه گوارش درمان می‌کند. به طور کلی به افرادی که زیاد دچار نفخ می‌شوند توصیه می‌شود که از عرق نعناع یا قرص آن به صورت مستمر استفاده کنند.
-
مصرف چای بابونه؛ درمان قطعی اسپاسم معده به دلیل نفخ
بابونه را می‌توان برای آرام کردن ناراحتی معده استفاده کرد. همچنین این چای به مدیریت اسپاسم معده و ناحیه شکم کمک می‌کند و به عنوان درمان خانگی برای نفخ و گاز معده نیز استفاده می‌شود.
-
رساندن الکترولیت‌ها به بدن
در مواردی که اسپاسم معده ناشی از کم آبی بدن باشد، مصرف الکترولیت‌ها به رفع آن کمک خواهد کرد. به همین دلیل مصرف نوشیدنی‌های ورزشی یا موز در چنین مواقعی توصیه می‌شود.
-
مصرف مسکن‌های بدون نسخه
در مواردی که اسپاسم با درد همراه باشد، مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن به تسکین درد کمک خواهد کرد؛ اما بیماران باید در مصرف این نوع داروهای مسکن محتاط باشند. ایبوپروفن و داروهای مشابه آن در صورت مصرف بیش از حد باعث زخم معده و آسیب به کلیه می‌شوند. همچنین استامینوفن در مقادیر زیاد باعث آسیب به کبد و حتی نارسایی کبد خواهد شد.
بیشتر بخوانید: درمان زخم معده؛ درمان دیرهنگام مساوی با جراحی
-
استراحت؛ برای رفع اسپاسم عضلانی معده
اگر اسپاسم معده به دلیل فشار عضلانی باشد، کاهش ورزش و استراحت دادن به عضلات شکم به توقف اسپاسم کمک می‌کند. در چنین شرایطی استفاده از کمپرس گرم و ماساژ به تسریع روند بهبودی کمک خواهد کرد.
درمان پزشکی اسپاسم معده با روش‌های مختلف
اسپاسم معده ناشی از شرایطی مانند نفخ، کم آبی و فشار عضلانی معمولا در خانه قابل درمان است. سایر شرایط یا اسپاسم شدید معده معمولا نیاز به درمان توسط پزشک دارند. از جمله روش‌های درمانی برای شرایط مختلف ایجادکننده اسپاسم در معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تجویز آنتی‌بیوتیک برای گاستریت یا گاستروانتریت ناشی از باکتری
- دسته‌ای از داروها به نام آمینوسالیسیلات برای کولیت اولسراتیو و بعضی موارد بیماری کرون
- کورتیکواستروئیدها برای کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
- تجویز داروهای ضداسپاسم و قرص اسپاسم معده برای موارد شدید مانند سندروم روده تحریک‌پذیر
- استفاده از داروهای آنتی‌اسیدی یا مهارکننده‌های پمپ پروتون که باعث کاهش اسید معده می‌شوند
پس به راحتی می‌توان گفت که انتخاب نوع روش درمان بستگی به علت ایجادکننده اسپاسم دارد.
بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راه‌هایی برای کاهش درد و دل‌پیچه
آیا جلوگیری از اسپاسم معده امکان‌پذیر است؟
اگر اسپاسم معده ناشی از شرایطی مانند بیماری التهابی روده یا IBS باشد، درمان این بیماری‌ها بهترین روش برای جلوگیری از اسپاسم در معده است. برای اسپاسم معده ناشی از فشار عضلانی، گاز یا کم آبی چندین راه وجود دارد که می‌توان با استفاده از آن‌ها از بروز اسپاسم جلوگیری کرد:
- انجام درست حرکات و تمرینات ورزشی
- استراحت کافی بین حرکات ورزشی و تمرینات
- هیدراته ماندن بدن و جلوگیری از کم آبی
- تغییر رژیم غذایی برای جلوگیری از اسپاسم ناشی از نفخ و اختلالات گوارشی مانند یبوست
- پرهیز از مصرف الکل
- محدود کردن مصرف غذاهای تند برای جلوگیری از تحریک معده
- پرهیز از مصرف غذاهای چرب
پس با این اوصاف بهترین کار برای جلوگیری از اسپاسم معده تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی است.
بیشتر بخوانید: ۹ رژیم بعد اسلیو معده؛ رژیم هفته به هفته بعد از جراحی
یادداشت پایانی
یکی از شایع‌ترین علائم در بین بیماری‌های گوارشی، اسپاسم عضلانی است که در معده و روده‌ها ایجاد می‌شود. دلایل مختلفی برای ایجاد این علامت دردناک وجود دارد که از آن‌ها می‌توان به کشیدگی عضلانی در ناحیه شکم، بیماری‌های التهابی روده، یبوست و کولیت اشاره کرد.
در این مقاله از مجله علمی پزشکی سیوطب به بررسی علل و روش‌های درمان اسپاسم معده پرداختیم. اگر شما هم تجربه‌ای در این مورد دارید با ما و دیگر مخاطبین سیوطب به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول در مورد اسپاسم معده:
درمان قطعی اسپاسم معده به چه صورتی است؟
درمان علت اصلی ایجادکننده اسپاسم راهی برای درمان این علامت آزاردهنده است.
درمان سریع اسپاسم معده با چه روشی امکان‌پذیر است؟
برای درمان سریع این حالت می‌توان از داروهای مسکن بدون نسخه یا کمپرس گرم استفاده کرد.
اسپاسم معده عصبی در اثر چه مواردی ایجاد می‌شود؟
این گونه اسپاسم‌ها در اثر فشارهای روحی، افسردگی یا اضطراب شدید ایجاد می‌شوند.