واکسن پلی ساکارید و تاثیر آن در پیشگیری از عفونت‌های کشنده

واکسن پلی ساکارید می‌تواند از بدن در برابر عفونت‌های پنوموکوکی جدی و بالقوه کشنده محافظت کند. عفونت‌های پنوموکوکی می‌توانند بیماری‌های مزمنی مانند ذات‌الریه، مسمومیت خون یا سپسیس و مننژیت را ایجاد کنند. باید گفت که به واکسن پلی ساکارید، واکسن ذات‌الریه نیز می‌گویند.

باکتری‌های پنوموکوک اطراف خود یک کپسول قندی دارند که باعث می‌شود سیستم دفاعی بدن نتواند آن‌ها را شناسایی و با آن‌ها مبارزه کند؛ اما باید گفت که بدن سلاح‌های دیگری نیز برای سرکوب این نمونه از بیماری‌ها دارد. در این حالت گلبول‌های سفید خون و سلول‌های B می‌توانند به پوشش قندی باکتری‌ها متصل شده و آنتی‌بادی تولید کنند.

برای تقویت سیستم دفاعی بدن در مقابل این نمونه از باکتری‌ها، دانشمندان اقدام به تولید واکسن پلی ساکارید کرده‌اند تا به بدن نحوه مبارزه و دفاع در مقابل این باکتری‌ها را آموزش دهند.

این واکسن دو نمونه مختلف دارد که یکی از آن‌ها PCV (واکسن مزدوج پنوموکوکی) برای کودکان زیر دو سال و دیگری PPV (واکسن پلی ساکارید پنوموکوک) برای کودکان بالای 2 سال و بزرگسالان است.

در ادامه در مورد واکسن پلی ساکارید بیشتر توضیح خواهیم داد، با مجله پزشکی سیوطب همراه باشید:

واکسن پلی ساکارید چیست؟

واکسن پلی ساکارید پنوموکوک (Pneumococcal Polysaccharide Vaccine) یک نوع واکسن است که می‌تواند از بدن در برابر 23 نوع باکتری پنوموکوک خطرناک محافظت کند. باید اشاره داشت که این واکسن بخشی از ایمن‌سازی عادی دوران کودکی نیست.

عفونت‌های پنوموکوکی توسط باکتری استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae) ایجاد می‌شوند و می‌توانند منجر به ذات‌الریه، مسمومیت خون یا سپسیس (sepsis) و مننژیت شوند. این نوع باکتری‌ها در بدترین حالت باعث آسیب دائمی به مغز یا حتی مرگ خواهند شد.

بیشتر بخوانید: برونشیت یک بیماری تنفسی شایع در بین افراد مختلف، حتی کودکان

چه کسانی باید واکسن پنوموکوک را بزنند؟

افراد مختلف با شرایط و سنین مختلف می‌توانند به عفونت‌های پنوموکوکی مبتلا شوند؛ اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های جدی ناشی از این باکتری قرار دارند؛ بنابراین توصیه می‌شود که به افراد زیر واکسن پلی ساکارید پنوموکوک تزریق شود:

• نوزادان
• بزرگسالان 65 سال یا بیشتر
• کودکان و بزرگسالان مبتلا به برخی بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های جدی قلبی، ریوی، کلیوی، دیابت، بیماری کبد یا عفونت‌هایی مانند HIV
• افرادی که به دلیل درمان‌های خاص برای بعضی از بیماری‌ها (مانند سرطان) مقاومت کمی در برابر عفونت‌ها دارند
• افرادی که طحال خود را از دست داده‌اند یا طحال آن‌ها خوب کار نمی‌کند

در مواردی پیشنهاد می‌شود که به نوزادان 2 دوز واکسن پنوموکوک در 12 هفتگی و در 1 سالگی تزریق شود. همچنین توجه داشته باشید که افراد بالای 65 سال فقط به یک بار تزریق واکسن پنوموکوک نیاز دارند. این واکسن مانند واکسن آنفولانزا سالانه تزریق نمی‌شود.

در شرایطی که افراد یک بیماری طولانی‌مدت و مزمن داشته باشند، با تشخیص پزشک می‌توانند واکسن پلی ساکارید را به صورت یک تزریق یکبار مصرف یا هر 5 سال یکبار انجام دهند.

بیشتر بخوانید:  بیماری گریوز و علت پدیار شدن آن به همراه انواع درمان‌های موجود

انواع مختلف واکسن پلی ساکارید پنوموکوک

نوع واکسن پنوموکوکی که به افراد مختلف تزریق می‌شود به سن و سلامتی آن‌ها بستگی دارد. به طور کلی 2 نوع از این واکسن وجود دارد که عبارت‌اند از:

· واکسن مزدوج پنوموکوکی یا PCV (Pneumococcal conjugate vaccine)

از این واکسن برای واکسیناسیون کودکان زیر 2 سال به عنوان بخشی از برنامه واکسیناسیون استفاده می‌شود. نام تجاری این واکسن Prevenar 13 است.

·  واکسن پلی ساکارید پنوموکوک یا PPV (Pneumococcal polysaccharide vaccine)

این نمونه به افراد بالای 65 سال و افراد در معرض خطر به دلیل داشتن بیماری‌های طولانی مدت داده می‌شود.

همچنین کودکان در معرض خطر عفونت پنوموکوکی می‌توانند واکسن PPV  را از سن 2 سالگی به بعد دریافت کنند. توجه داشته باشید که طبق تحقیقات انجام شده واکسن PPV در کودکان زیر 2 سال چندان موثر نیست.

بیشتر بخوانید: کزاز و عوارض تهدید کننده آن برای زندگی + ۵ مرحله مهم

باکتری‌هایی با پوشش قند و علت ساخت واکسن‌های پلی ساکارید

باکتری‌های کپسوله‌شده (باکتری‌های که اطراف خود یک غشای قندی دارند) دارای پوشش‌های پلی‌ساکاریدی هستند که به آن‌ها کمک می‌کند تا توسط سیستم ایمنی شناسایی نشوند. مدافعان خط مقدم بدن – نوتروفیل‌ها، ماکروفاژها و سایر فاگوسیت‌ها – به طور منظم در جریان خون برای پیدا کردن و سرکوب مهاجمان خارجی گشت می‌زنند. هنگامی که این مدافعان یک آنتی‌ژن خارجی را روی یک پاتوژن تشخیص می‌دهند، روی آن می‌چسبند و مهاجم میکروبی را می‌بلعند.

از آنجایی که پوشش قندی باکتری‌ها، آنتی‌ژن‌های آن‌ها را می‌پوشاند، می‌توانند از تخریب توسط فاگوسیت‌ها در امان بمانند؛ اما سیستم ایمنی سلاح‌های دیگری در اسلحه‌خانه خود برای شکست دادن باکتری‌ها دارد.

این سلاح‌های دیگر همان گلبول‌های سفید خون و سلول‌های B هستند که گیرنده‌هایی روی سطح خود دارند و می‌توانند به پوشش قندی باکتری‌ها متصل شوند. در این حالت پاسخ ایمنی بدن را فعال کرده و آنتی‌بادی‌های خاصی را تولید می‌کنند.

با توجه به مکانیزمی که باکتری‌های کپسوله شده با پوشش قند دارند، دانشمندان دسته‌ای از واکسن‌ها را ساخته‌اند تا به سیستم ایمنی بدن آموزش دهند که چگونه با این باکتری‌ها مبارزه کنند.

بیشتر بخوانید: بیماری لوپوس؛ از علائم پوستی تا آسیب به مفاصل، کلیه‌، مغز، قلب و ریه‌

نحوه عملکرد واکسن پلی ساکارید پنوموکوک

هر دو نوع واکسن پلی ساکارید پنوموکوک بدن را تشویق می‌کنند تا آنتی‌بادی علیه باکتری‌های پنوموکوک تولید کند. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که بدن برای خنثی کردن یا از بین بردن ارگانیسم‌های ناقل بیماری و سموم تولید می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها در صورت آلوده شدن بدن به باکتری از آن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کنند.

باید اشاره کرد که بیش از 90 گونه مختلف از باکتری پنوموکوک شناسایی شده که اکثر این گونه‌ها باعث عفونت جدی نمی‌شوند.

توجه داشته باشید که واکسن مزدوج پنوموکوک (PCV) می‌تواند از بدن کودکان در برابر 13 گونه از باکتری‌های پنوموکوک محافظت کند. در حالی که واکسن بزرگسالان (PPV) می‌تواند بدن را از 23 سویه مختلف از این باکتری در امان نگه دارد.

بیشتر بخوانید: تعریق شبانه در فصول مختلف زنگ خطری برای حضور بیماری‌های دیگرر

چگونگی ایجاد مصونیت در بدن با تزریق واکسن پلی ساکارید

یک واکسن پلی ساکارید با قرار دادن سیستم ایمنی در معرض تکه‌ای قند از پوشش باکتری پنوموکوک، ایمنی ایجاد می‌کند. با تزریق واکسن سلول‌های B آنتی‌ژن قند را تشخیص می‌دهند و یک پاسخ ایمنی را تحریک می‌کنند، از جمله سلول‌های حافظه که می‌توانند پاتوژن را در مواجهه بعدی تشخیص دهند.

اما در نوزادان و کودکان زیر دو سال که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و در برابر عفونت‌های ناشی از باکتری‌های محصور شده آسیب‌پذیر هستند، واکسن‌های پلی ساکارید به تنهایی نمی‌توانند پاسخ ایمنی بدن را تحریک کنند. به همین دلیل دانشمندان از تکنیکی به نام کونژوگاسیون پروتئین – که در واکسن آنفولانزا نیز استفاده می‌شود – استفاده می‌کنند. در این تکنیک، پلی ساکارید را به طور شیمیایی به پروتئینی متصل می‌کنند که به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا آنتی‌ژن را بهتر بشناسد و سلول‌های حافظه را بسازد.

بیشتر بخوانید : ۱۲ درمان خانگی زخم دهان و رهایی از دردهای آزار دهنده

اثربخشی واکسن پنوموکوک

کودکان به واکسن پنوموکوک پاسخ بسیار خوبی می‌دهند و این کار باعث کاهش میزان ابتلا کودکان به بیماری‌های پنوموکوکی شده است.

تصور می‌شود که واکسن پلی ساکارید پنوموکوکی که به کودکان بالای 2 سال، نوجوانان و بزرگسالان تزریق می‌شود، حدود 50 تا 70درصد در پیشگیری از بیماری پنوموکوک موثر بوده است.

باید به این مورد نیز اشاره کرد که هر دو نمونه واکسن پنوموکوک، واکسن‌های غیرفعال یا کشته شده هستند و هیچ موجود زنده‌ای ندارند. این باکتری‌های کشته شده یا غیرفعال نمی‌توانند عفونتی در بدن ایجاد کنند.

بیشتر بخوانید: هپاتیت ب و مرگ خاموش

چه کسانی نباید واکسن پلی اسکارید را بزنند؟

گاهی اوقات بزرگسالان و حتی کودکان نیاز به تاخیر در تزریق واکسن پلی ساکارید دارند یا به طور کلی نباید این واکسن را تزریق کنند. از جمله این موارد می‌توان نمونه‌های زیر را مثال زد:

حساسیت به واکسن

افرادی که (چه بزرگسالان و چه کودکان) در گذشته واکنش بدی نسبت به واکسیناسیون نشان داده‌اند، باید در مورد تزریق واکسن‌های دیگر از جمله پلی ساکارید با پزشک خود صحبت کنند.

اگر یک واکنش آلرژیک شدید تایید شده (آنافیلاکسی) به واکسن پنوموکوک یا هر عنصر موجود در واکسن وجود داشته باشد، ممکن است تزریق واکسن برای آن فرد امکان‌پذیر نباشد؛ اما اگر فقط یک واکنش خفیف مانند بثورات پوستی ایجاد شود، به طور کلی تزریق واکسن بی‌خطر است.

آنافیلاکسی یا شوک آلرژی، یک نمونه آلرژی شدید است که در صورت برخورد با ماده حساسیت‌زا ایجاد می‌شود و می‌تواند تهدیدی برای زندگی فرد باشد.

بیشتر بخوانید: سرخک| علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسید

علائم حساسیت شدید به واکسن که نیاز به فوریت پزشکی دارد

• مشکل در تنفس، آبی شدن رنگ زبان یا لب‌ها
• فشارخون پایین (باعث سرگیجه و عدم تعادل شود)
• تب، به طور کلی احساس ناخوشی همراه با درد یا حتی التهاب و تورم در مفاصل و درد عضلانی
• تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو و گردن
• تورم دست‌ها، پاها یا مچ پا
• کهیر (لکه‌های ملتهب روی پوست) و بثورات پوستی

این نمونه واکنش‌های شدید آلرژی معمولا پس از تزریق واکسن (در حالی که فرد هنوز در کلینیک است) رخ می‌دهند.

بیشتر بخوانید: انواع هپاتیت A تا E و بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا

تب در نوبت واکسیناسیون

در صورتی که فرد در زمان واکسیناسیون بیماری خفیفی مانند سرماخوردگی جزئی داشته باشد، زدن واکسن پلی ساکارید بی‌خطر خواهد بود؛ اما اگر بیماری فرد شدید باشد (تب با درجه بالا و لرز)، بهتر است واکسیناسیون تا پس از بهبودی به تعویق انداخته شود.

بیشتر بخوانید: آنفولانزا را با واکسیناسیون به موقع نابود کنید،تهدیدی برای کودکان و سالمندان

بارداری و شیردهی

تصور می‌شود که زدن واکسن پلی ساکارید پنوموکوک در دوران بارداری و شیردهی بی‌خطر است؛ اما به عنوان یک اقدام احتیاطی برخی افراد از تزریق واکسن در دروان بارداری خودداری می‌کنند. این موضوع زمانی بلعکس می‌شود (تزریق واکسن صورت می‌گیرد) که مزایای تزریق واکسن بیشتر از خطرات آن برای جنین باشد.

بیشتر بخوانید: عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟

عوارض جانبی واکسن پلی ساکارید پنوموکوک

مانند اکثر واکسن‌ها، نسخه کودکی و بزرگسالی واکسن پلی ساکارید پنوموکوک گاهی اوقات می‌تواند عوارض جانبی خفیفی ایجاد کند. از این عوارض می‌توان موارد زیر را نام برد:

• بالا رفتن درجه حرارت بدن
• قرمزی محل تزریق
• سختی یا تورم محل تزریق

توجه داشته باشید که هیچ عارضه جانبی جدی برای نسخه‌های کودکی (PCV) یا بزرگسالی (PPV) واکسن پلی ساکارید ذکر نشده، به جز خطر بسیار نادر یک واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی).

بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است

عوارض جانبی واکسن پنوموکوک در نوزادان

عوارض جانبی خفیف واکسن مزدوج پنوموکوک (PCV) عبارت‌اند از:

• کاهش اشتها
• تب
• تحریک‌پذیری
• قرمزی و تورم در محل تزریق
• احساس خواب‌آلودگی یا خوب نخوابیدن

 بیشتر بخوانید : سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود می‌تواند مرگبار باشد

عوارض جانبی جدی واکسن PCV نادر بوده و شامل موارد زیر می‌شود:

• درجه حرارت بالا که احتمالا منجر به تشنج می‌شود (تشنج ناشی از تب)
• واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات پوستی خارش‌دار

بیشتر بخوانید: انگل چیست؟ نشانه های وجود انگل در بدن چیست؟

عوارض جانبی واکسن پنوموکوک در بزرگسالان و کودکان بالای دو سال

عوارض جانبی خفیف واکسن پلی ساکارید پنوموکوک (PPV) عبارت‌اند از:

• درد یا تورم خفیف در محل تزریق که 1 تا 3 روز طول می‌کشد
• تب خفیف

توجه داشته باشید که عوارض جانبی جدی‌تر واکسن PPV مانند واکنش‌های آلرژیک، نادر است.

بیشتر بخوانید: کبد| انواع بیماری کبد| علت تا درمان

اقدامات لازم بعد از تزریق واکسن

شایع‌ترین عوارض جانبی بعد از واکسیناسیون در نوزادان و کودکان خردسال مانند تورم یا قرمزی در محل تزریق، معمولا ظرف چند روز از بین می‌روند و نیازی به انجام کاری در مورد آن‌ها نیست.

در صورتی که کودک بعد از واکسیناسیون تب کرد، اقدامات زیر را انجام دهید:

• بدن کودک را خنک نگه دارید
• لباس یا پتوی زیادی روی کودک قرار ندهید
• به کودک نوشیدنی خنک دهید (ادرار باعث کاهش دمای بدن و تب می‌شود)
• همچنین می‌توان با تجویز و مشورت با پزشک به کودک داروی تب‌بر بدهید

بیشتر بخوانید: روش هاي خانگي درمان تبخال

نکات مهم در مورد تزریق واکسن پلی ساکارید

در ادامه با چندین نکته در مورد تزریق این واکسن آشنا خواهیم شد:

• تزریق هرگونه واکسن باید توسط پزشک یا پرستار در یک کلینیک یا بیمارستان صورت گیرد؛ زیرا در صورت بروز واکنش‌های آلرژیک شدید به فوریت‌های پزشکی نیاز خواهد بود
• به طور معمول واکسن پلی ساکارید باید در ماهیچه یا عمق زیر پوست تزریق شود.
• این واکسن گاهی اوقات قبل (معمولا حداقل دو هفته قبل) از تاریخ برنامه‌ریزی شده برای خارج کردن طحال یا شروع درمان‌های ویژه سرطان تزریق می‌شود. همچنین تزریق آن می‌تواند بعد از پایان بعضی از دوره‌های درمانی خاص انجام شود (در این شرایط تزریق واکسن سه ماه به تعویق می‌افتد)
• تزریق واکسن پلی ساکارید برای افرادی که HIV مثبت هستند، بلافاصله بعد از مشخص شدن نتیجه آزمایش HIV آن‌ها انجام می‌شود (این کار برای ایمنی بدن در برابر عفونت‌های پنوموکوکی است)
• معمولا افراد مختلف یک دوز از این واکسن را دریافت می‌کنند. دوز دوم واکسن معمولا حداقل تا سه سال پس از اولین دوز تزریق نمی‌شود. افراد سالم نیازی به دوز دوم ندارند، با این حال برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به عفونت جدی پنوموکوکی هستند (مانند کسانی که طحال ندارند یا طحال آن‌ها که به درستی کار نمی‌کند) دوزهای بیشتری از واکسن توصیه می‌شود (معمولا بین 3 تا 5 سال پس از اولین دوز)

بیشتر بخوانید: بیماریهای فصل بهار که به سراغمان می آیند کدامند؟

یادداشت پایانی

واکسن پلی ساکارید پنوموکوک یک واکسن برای بیماری‌های عفونی پنوموکوکی است. پنوموکوکی از جمله بیماری‌های خطرناکی است که می‌تواند باعث ایجاد ذات‌الریه، مسمومیت خون یا سپسیس و مننژیت شود.

نحوه عملکرد واکسن پلی ساکارید به این صورت است که باعث آشنایی و شناخت سیستم ایمنی بدن با باکتری‌های پوشش‌دار (باکتری‌هایی که اطراف آن‌ها یک غشای قندی قرار دارد) می‌شود. همچنین بدن را به ساخت آنتی‌بادی‌هایی علیه باکتری‌های پنوموکوک تشویق می‌کند.

این واکسن به دو صورت PCV (برای کودکان زیر دو سال) و PVV (برای کودکان بالای دو سال و بزرگسالان) تولید می‌شود. تزریق واکسن پلی ساکارید در کودکان و بزرگسالان باعث مصونیت در برابر به ترتیب 13 و 23 نمونه مختلف باکتری پنوموکوک خواهد شد.