اختلال استرس پس از سانحه و شناخت علائم PTSD
اختلال استرس پس از سانحه یک بیماری روانی است که در اثر مشاهده یک اتفاق وحشتناک یا تجربه آن اتفاق پدید می‌آید. برگشتن به رویداد، کابوس، استرس و اضطراب شدید و درگیری ناخواسته ذهن به حادثه از علائم شاخص این بیماری عصبی و روانی به شمار می‌رود. کنار آمدن و پذیرفتن در افراد دچار سانحه شده دشوار به نظر می‌رسد ولی به مرور زمان و با پیاده کردن راه‌های درمانی اثر گذار موفقیت چشمگیری در بهبود آن‌ها ایجاد می‌شود. دوره درمان امکان دارد چند ماه یا چند سال طول بکشد.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
زمانی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را شوک پوسته یا سندرم خستگی نبرد می‌نامیدند. وضعیتی است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا یا وحشتناک به وجود می‌آید و احتمال آسیب جسمی یا تهدید جدی در آن وجود دارد. PTSD پیامد ماندگار مصیبت‌های آسیب‌زا است که باعث ترس شدید، درماندگی یا وحشت می‌شود.
نمونه‌هایی از مواردی که باعث PTSD می‌شوند عبارتند از: تجاوز جنسی یا فیزیکی، مرگ غیرمنتظره یکی از عزیزان، تصادف، جنگ یا بلای طبیعی. خانواده‌های قربانیان مانند پرسنل اورژانس و امدادگران می‌توانند به PTSD مبتلا شوند.
اکثر افرادی که یک رویداد آسیب‌زا دارند، واکنش‌هایی خواهند داشت که شامل شوک، عصبانیت، عصبی بودن، ترس و حتی احساس گناه خواهد بود. این واکنش‌ها رایج و برای اکثر افراد به مرور زمان از بین می‌روند. برای یک فرد مبتلا به PTSD، این احساسات ادامه داشته و حتی افزایش می‌یابد و آن‌قدر قوی می‌شود که فرد را از ادامه زندگی مطابق انتظارش باز می‌دارد. علائم افراد مبتلا به PTSD بیش از یک ماه طول می‌کشد و نمی‌توانند به خوبی قبل از رویدادی که باعث آن شده است عمل کنند.
بیشتر بخوانید: درد دست چپ و رابطه آن با بروز سکته و بیماری قلبی
عوامل تاثیرگذار در پیدایش اختلال استرس پس از سانحه
محققان هنوز در تلاشند تا دریابند که چگونه استرس آسیب‌زا بر مغز تاثیر می‌گذارد و منجر به شرایطی مانند PTSD می‌شود. مطالعات روی حیوانات نشان می‌دهد که تروما (هر نوع آسیب، شوک و جراحت) می‌تواند اثرات ماندگاری روی آمیگدال، هیپوکامپ و قشر جلوی مغز داشته باشد. این نواحی هم در عملکرد حافظه ما و هم در نحوه واکنش ما به موقعیت‌های استرس‌زا نقش مهمی دارند.
هر فرد به وقایع آسیب‌زا واکنش متفاوتی نشان می‌دهد. هر شخصی در توانایی خود برای مدیریت ترس، استرس و تهدید ناشی از یک رویداد یا موقعیت آسیب‌زا منحصربه‌فرد است. به همین دلیل، همه کسانی که تروما دارند دچار اختلال استرس پس از سانحه نمی‌شوند.
اختلال استرس پس از سانحه اولین بار توسط جانبازان جنگ مورد توجه جامعه پزشکی قرار گرفت که آن را شوک پوسته و سندرم خستگی نبرد نام‌گذاری کرده‌اند. هر شخضی یک رویداد آسیب‌زا داشته باشد می‌تواند به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا شود. افرادی که در کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند یا به طور مکرر در معرض موقعیت‌های تهدید کننده زندگی قرار دارند در معرض خطر ابتلا به PTSD هستند.
بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان استرس مزمن و عوارض وحشتناکی که درمان اضطراب را ضروری می‌سازد
قربانیان جنگ و آسیب‌های ناشی از تجاوز فیزیکی و جنسی با بیشترین خطر ابتلا به PTSD روبه‌رو هستند. اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بلافاصله پس از تجربه یک رویداد ناراحت کننده ایجاد یا هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد رخ دهد.
اگر سابقه مشکلات روانی دیگر، داشتن خویشاوندان خونی با مشکلات اعصاب و روان یا سابقه مصرف الکل یا مواد مخدر دارید، امکان دارد پس از یک رویداد آسیب‌زا به PTSD مبتلا شوید. همه کسانی که از طریق یک تجربه آسیب‌زا زندگی می‌کنند به PTSD مبتلا نمی‌شوند. اگر ضربه شدید باشد یا مدت طولانی ادامه پیدا کند احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه بیشتر است.
بیشتر بخوانید: گز گز دست و بررسی ۹ علل و علائم مور مور شدن دست
عوامل دیگری که ممکن است خطر PTSD را افزایش دهند عبارتند از:
- افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان
- مصرف بی‌رویه مواد مخدر
- عدم حمایت
- شغلی که قرار گرفتن شما در معرض رویدادهای آسیب‌زا را افزایش می‌دهد، مانند افسر پلیس، عضو ارتش یا اولین پاسخ دهنده
- جنسیت زن
- اعضای خانواده مبتلا به PTSD
- زندگی با فرد مبتلا به PTSD
خشم، ترس یا سایر احساساتی که افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه اغلب با آن‌ها به چالش کشیده می‌شوند، قوی‌ترین روابط را هم تحت فشار قرار خواهند دارد.
نمونه‌های دیگر ترومای طولانی مدت عبارتند از:
- سواستفاده مداوم فیزیکی و عاطفی
- اسیر جنگی بودن
- زندگی در یک منطقه جنگی برای مدت طولانی
- غفلت مداوم دوران کودکی
- تصادفات جاده‌ای جدی
- تجاوزات شخصی خشونت‌آمیز مانند تجاوز جنسی، دزدی یا سرقت
- مشکلات جدی سلامتی
- تجربیات زایمان
- قرار گرفتن در معرض مبارزه
- تهدید شدن با سلاح
تروما باعث تغییرات واقعی در مغز خواهد شد؛ به عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال 2018 نشان می‌دهد که افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، هیپوکامپ – ناحیه‌ای از مغز که درگیر حافظه و احساسات است- کوچک‌تری دارند. با این حال مشخص نیست که آیا آن‌ها قبل از تروما حجم هیپوکامپ کمتری داشتند یا اینکه ضربه، منجر به کاهش حجم هیپوکامپ شده است. تخمین زده می‌شود که PTSD حدود یک نفر از هر سه نفر را که تجربه آسیب‌زا دارند، تحت تاثیر قرار می‌دهد. دقیقا مشخص نیست که چرا برخی از افراد به این بیماری مبتلا می‌شوند و برخی دیگر مشکلی ندارند.
بیشتر بخوانید: ۷ درمان بی حسی دست و بررسی ۶ علت ایجاد این عارضه
چه علائمی بیانگر اختلال استرس پس از سانحه هستند؟
علائم اختلال استرس پس از سانحه احتمال دارد در عرض یک ماه پس از رویداد آسیب‌زا شروع شود، اما گاهی اوقات علائم تا سال‌ها پس از رویداد ظاهر نمی‌شود. این علائم باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی در موقعیت‌های اجتماعی یا کاری و در روابط فرد می‌شوند. آن‌ها همچنین در توانایی فرد برای انجام کارهای عادی روزانه تداخل ایجاد خواهند کرد.
علائم اختلال استرس پس از سانحه در طول زمان مختلف یا از فردی به فرد دیگر متفاوت است. علائم PTSD به طور کلی به چهار نوع تقسیم می‌شوند:
- خاطرات مزاحم
- اجتناب
- تغییرات منفی در تفکر و خلق و خو
- تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی
بیشتر بخوانید: سندروم پای بی قرار و روش‌های درمانی خانگی و دارویی
خاطرات مزاحم یا سرزده
علائم خاطرات مزاحم موارد زیر را در بر می‌گیرد:
- خاطرات ناراحت کننده مکرر و ناخواسته از رویداد آسیب‌زا
- احیای رویداد آسیب‌زا به گونه‌ای که گویی دوباره اتفاق می‌افتد (فلش بک)
- رویاهای ناراحت کننده یا کابوس در مورد حادثه آسیب‌زا
- پریشانی شدید عاطفی یا واکنش‌های فیزیکی به چیزی که یادآور حادثه آسیب‌زا هستند
بیشتر بخوانید: درمان ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس با داروهای بهبودبخش
اجتناب
علائم اجتناب در اختلال استرس پس از سانحه شامل موارد زیر می‌شود:
- تلاش برای اجتناب از فکر کردن یا صحبت کردن در مورد رویداد آسیب‌زا
- دوری کردن از مکان‌ها، فعالیت‌ها یا افرادی که یادآور رویداد آسیب‌زا خواهند بود
بیشتر بخوانید: از صرع نترسید | مهم‌ترین چیزهایی که باید در مورد صرع بدانید
تغییرات منفی در تفکر و خلق و خو
علائم تغییرات منفی در تفکر و خلق و خو شامل موارد زیر است:
- افکار منفی در مورد خود، افراد دیگر یا جهان
- ناامیدی نسبت به آینده
- مشکلات حافظه، از جمله به یاد نیاوردن جنبه‌های مهم رویداد آسیب‌زا
- مشکل در حفظ روابط نزدیک
- احساس جدایی از خانواده و دوستان
- عدم علاقه به فعالیت‌هایی که زمانی از آن‌ها لذت می‌بردید
- مشکل در تجربه احساسات مثبت
- احساس بی‌حسی عاطفی
بیشتر بخوانید: چه چیزی سردرد آنوریسم مغزی را متمایز می‌کند؟
تغییرات در واکنش‌های فیزیکی و عاطفی
علائم تغییرات در واکنش‌های فیزیکی و عاطفی (که علائم برانگیختگی نیز نامیده می‌شود) موارد زیر را در بر می‌گیرد:
- به راحتی مبهوت شدن یا ترسیدن
- مراقب بودن بیش از حد از محیط اطراف به روشی مشکوک
- رفتارهای خود تخریبی، مانند نوشیدن بیش از حد الکل یا رانندگی با سرعت زیاد
- مشکل خواب
- مشکل در تمرکز
- تحریک‌پذیری، طغیان خشم یا رفتار پرخاشگرانه
- احساس گناه یا شرم شدید
بیشتر بخوانید: تشخیص سردرد تومور مغزی با خواندن این مطلب بسیار ساده‌تر خواهد شد
تشخیص اختلال استرس پس از سانحه بر چه اساس خواهد بود؟
آزمایش خاصی برای تشخیص PTSD وجود ندارد. تشخیص آن دشوار به نظر می‌رسد زیرا افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در به یاد آوردن یا بحث درباره تروما و علائم خود مردد می‌شوند. یک متخصص سلامت روان، مانند روانپزشک، روانشناس یا پرستار روانپزشکی، بهترین صلاحیت برای تشخیص PTSD را دارد.
برای تشخیص PTSD، باید تمام علائم زیر را برای یک ماه یا بیشتر تجربه کنید:
- حداقل یک علامت را دوباره تجربه کنید
- حداقل یک علامت اجتنابی
- حداقل دو علامت برانگیختگی و واکنش پذیری
- حداقل دو علامت شناختی و خلقی
علائم باید آن‌قدر جدی باشد که در فعالیت‌های روزانه مثل رفتن به محل کار، مدرسه یا بودن در کنار دوستان و اعضای خانواده اختلال ایجاد کند.
بیشتر بخوانید: علت سردرد مداوم و چندین راه برای بهبود و درمان آن
اختلال استرس پس از سانحه چقدر شایع است؟
با توجه به مرکز ملی PTSD، حدود نیمی از زنان و 60درصد از مردان در مقطعی از زندگی خود دچار تروما می‌شوند. با این حال، همه کسانی که در یک رویداد آسیب‌زا زندگی می‌کنند به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا نمی‌شوند. طبق یک مطالعه در سال 2017، حداقل 10درصد شیوع PTSD در زنان در طول عمر آن‌ها وجود دارد.
برای مردان، حداقل 5درصد شیوع PTSD در طول زندگی آن‌ها وجود دارد. به بیان ساده، زنان دو برابر مردان در معرض ابتلا به PTSD هستند. تحقیقات محدودی در مورد شیوع PTSD در کودکان و نوجوانان انجام شده است. یک بررسی اولیه نشان داد که شیوع 5درصدی در طول زندگی برای نوجوانان 13 تا 18 ساله امکان‌پذیر است.
بیشتر بخوانید: سردرد خوشه‌ای (کلاستر)، سردردی با شیوع باورنکردنی
عوارض ناشی از اختلال استرس پس از سانحه
PTSD می‌تواند در تمام بخش‌های زندگی شما از جمله کار و روابط شما تداخل ایجاد کند.
اختلال استرس پس از سانحه خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:
- افسردگی
- اضطراب
- افکار یا اعمال خودکشی
برخی از افراد مبتلا به PTSD برای مقابله با علائم خود به مواد مخدر و الکل روی می‌آورند. در حالی که این روش‌ها به طور موقت احساسات منفی را تسکین می‌دهند، اما علت اصلی را درمان نخواهند کرد. آن‌ها حتی برخی علائم را بدتر می‌کنند. اگر از موادی برای مقابله استفاده کرده‌اید، درمانگر احتمال دارد برنامه‌ای برای کاهش وابستگی به مواد مخدر یا الکل توصیه کند.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد صبحگاهی | با این روش‌ها موقع بیدار شدن دیگر سردرد نخواهید داشت
درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
PTSD را می‌توان با موفقیت درمان کرد، حتی اگر سال‌ها پس از یک رویداد آسیب‌زا ایجاد شود. هر درمانی بستگی به شدت علائم و مدت زمان بروز آن‌ها پس از رویداد آسیب‌زا دارد.
هدف از درمان اختلال استرس پس از سانحه در مجله سلامت سیو طب کاهش علائم عاطفی، جسمی و همچنین بهبود عملکرد روزانه، کمک به فرد برای مدیریت بهتر اتفاقی که باعث این اختلال شده است. درمان PTSD شامل روان درمانی (نوعی مشاوره)، دارو درمانی یا هر دو می‌شود.
بیشتر بخوانید: درمان گیاهی میگرن، برای شما که به داروهای شیمیایی علاقه‌ای ندارید
دارو
پزشکان از داروهای ضد افسردگی خاصی برای درمان استفاده می‌کنند، از جمله:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سیتالوپرام (سلکسا)، فلووکسامین (لووکس)، فلوکستین (پروزاک)، پاروکستین (پاکسیل) و سرترالین (زولوفت)
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند آمی تریپتیلین (Elavil) و ایزوکاربوکسازید (Doxepin)
- تثبیت کننده‌های خلق و خو مانند دیوالپروکس (دپاکوت) و لاموتریژین (لامیکتال)
- داروهای ضد روان‌پریشی غیرمعمول مانند آریپیپرازول (Abilify) و کوتیاپین (Seroquel)
برخی از داروهای فشار خون نیز گاهی اوقات برای کنترل علائم خاص استفاده می‌شوند:
- پرازوسین برای کابوس
- کلونیدین (کاتاپرس) برای خواب
- پروپرانولول (ایندرال) برای کمک به حداقل رساندن شکل‌گیری خاطرات آسیب‌زا
کارشناسان استفاده از مسکن‌هایی مانند لورازپام (آتیوان) یا کلونازپام (کلونوپین) را برای PTSD منع می‌کنند، زیرا مطالعات نشان داده که آن‌ها مفید نیستند، به علاوه خطر وابستگی فیزیکی یا اعتیاد را به همراه دارند.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن بدون دارو | ۱۷ روش خاص و تجربه شده
روان درمانی
روان درمانی برای PTSD شامل کمک به فرد برای یادگیری مهارت‌های مدیریت علائم و ایجاد راه‌های مقابله است. هدف درمان نیز آموزش اختلال استرس پس از سانحه به فرد و خانواده‌اش در نظر گرفته می‌شود تا با ترس‌های مرتبط با رویداد آسیب‌زا مقابله کنند. انواع روش‌هایی که روان درمانی برای درمان افراد مبتلا به PTSD استفاده می‌شود:
بیشتر بخوانید: علت سردرد ناگهانی و بررسی تمام احتمالات
درمان شناختی رفتاری
شامل یادگیری شناخت و تغییر الگوهای فکری است که منجر به عواطف، احساسات و رفتار دردسرساز می‌شود.
مواجهه درمانی طولانی مدت
نوعی از رفتار درمانی است که شامل زنده کردن مجدد رویداد آسیب‌زا یا قرار دادن فرد در معرض اشیا یا موقعیت‌هایی است که باعث اضطراب می‌شود. این کار در یک محیط کاملا کنترل شده و ایمن انجام می‌شود. مواجهه درمانی طولانی مدت به فرد کمک می‌کند با ترس مقابله کند و به تدریج با موقعیت‌هایی که ترسناک هستند و باعث اضطراب می‌شوند راحت‌تر روبه‌رو شود. مواجهه درمانی طولانی مدت در حل اختلال استرس پس از سانحه بسیار موفق بوده است.
درمان روان پویشی
بر کمک به فرد برای بررسی ارزش‌های شخصی و تعارضات عاطفی ناشی از رویداد آسیب‌زا متمرکز است.
خانواده درمانی
احتمال دارد مفید باشد، زیرا رفتار فرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بر سایر اعضای خانواده تاثیر بگذارد.
گروه درمانی
با اجازه دادن به فرد برای اشتراک گذاشتن افکار، ترس‌ها و احساسات با سایر افرادی که رویدادهای آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند مفید خواهد بود.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن چشمی، عارضه‌ای که با مشکل در دید ما را غافلگیر می‌کند
حساسیت‌زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد (EMDR)
شکل پیچیده‌ای از روان درمانی است که در ابتدا برای کاهش ناراحتی مرتبط با خاطرات تروماتیک طراحی شده بود و اکنون برای درمان فوبیا نیز استفاده می‌شود. در حالی که چشمان خود را از یک طرف به سمت دیگر حرکت می‌دهید، به طور خلاصه به یک لحظه آسیب‌زا فکر کنید. تکنیک‌های دیگر عبارتند از اینکه کسی به جای حرکت دادن چشم‌های شما، روی دستان شما ضربه بزند. با گذشت زمان، این فرآیند ممکن است به کاهش حساسیت شما نسبت به خاطرات و افکار آسیب‌زا کمک کند.
در حالی که جامعه پزشکی در مورد استفاده از آن بحث‌هایی می‌کند، انجمن روانشناسی آمریکا به طور مشروط آن را برای اختلال استرس پس از سانحه توصیه کرد. این به آن معنی است که آن‌ها این روش درمانی را توصیه می‌کنند، اما به دلیل شواهد ناکافی همچنان به اطلاعات تکمیلی نیازمند هستند.
بیشتر بخوانید: خطرات میگرن را بدانید و از آن‌ها پیشگیری کنید
نسخه داروی تفریحی
داروی اکستازی به افراد کمک می‌کند تا با تشویق احساس امنیت با خاطرات خود کنار بیایند. دانشمندان در حال تحقیق روی این گزینه هستند.
هورمون درمانی کورتیزون
یک مطالعه نشان داده که درمان‌های مبتنی بر کورتیزول با دوز بالا می‌تواند به کاهش خطر اختلال استرس پس از سانحه کمک کند، البته اگر بلافاصله پس از وقوع ضربه انجام شود.
بازی‌های رایانه‌ای
بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2017 منتشر شد، انجام برخی بازی‌های رایانه‌ای با علائم برخی از افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه مرتبط شده است. با این حال محققان استفاده از بازی‌های رایانه‌ای را به جای درمان معمولی توصیه نمی‌کنند.
نکات خودیاری
مقابله فعال، بخش کلیدی بهبودی است. فرد را قادر می‌سازد تا تاثیر رویداد تجربه شده را بپذیرد و برای بهبود وضعیت خود اقدام کند.
بیشتر بخوانید: درمان میگرن با روش های دارویی و خانگی
سخن پایانی
احساس ترس در حین و پس از یک موقعیت آسیب‌زا طبیعی است. ترس باعث واکنش جنگ و گریز می‌شود. این روش بدن برای محافظت از خود در برابر آسیب‌های احتمالی خواهد بود. ترس باعث تغییراتی در بدن مانند ترشح هورمون‌های خاص و افزایش هوشیاری، فشار خون، ضربان قلب و تنفس می‌شود.
با گذشت زمان، بیشتر افراد به طور طبیعی از اختلال استرس پس از سانحه بهبود می‌یابند. می‌توان استراتژی‌های موثری برای مقابله با افکار مزاحم، خاطرات و فلاش بک‌ها ارائه داد. داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی با داشتن یک سیستم پشتیبانی قوی از راه‌هایی است که به جلوگیری از اختلال استرس پس از سانحه کمک می‌کند.