کاهش پلاکت خون و ارتباط آن با کرونا ویروس + 9 علت ترومبوسیتوپنی
کاهش پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی وضعیتی است که در آن بدن قادر به قطع خونریزی نیست. سلامت خون یکی از مهمترین فاکتورهای سلامت بدن است. خون از چندین نوع سلول تشکیل شده که در مایعی به نام پلاسما شناور هستند. گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکتها (ترومبوسیت‌ها) اجزای تشکیل‌دهنده خون هستند.
زمانی که بریدگی یا خراشی در سطح پوست شما ایجاد می‌شود، پلاکتها فعال شده و لخته خونی می‌سازند تا از خروج بیشتر خون جلوگیری نمایند. حال اگر بدن با کاهش پلاکت خون مواجه شود، دیگر نمی‌تواند لخته خون ساخته و خونریزی را متوقف کند.
در ادامه این مطلب از مجله پزشکی سیوطب قصد داریم مطالبی را در باب کاهش پلاکت خون عنوان کنیم. با ما همراه شوید.
نگاه کلی به مقاله کاهش پلاکت خون:
- درون خون سلول‌های مهمی به نام پلاکت وجود دارند
- کاهش یا افزایش این ماده حیاتی سلامت بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- کاهش پلاکت خون می‌تواند نشانه‌ای از بروز بیماری‌های جدی مانند سرطان در بدن باشد
- علائمی نظیر عدم توقف خونریزی در بدن مشخص‌ترین علامت این بیماری است
- با انجام آزمایش خون، معاینات بالینی و سابقه پزشکی می‌توان کاهش پلاکت را به بیماری‌های دیگر تعمیم داد که وظیفه پزشک است
- برای اطمینان بیشتر بهتر است با داشتن هر یک از علائم به پزشک مراجعه شود
بیشتر بخوانید: مالاریا و هر چیزی که باید در مورد آن بدانید| علائم، درمان و پیشگیری
علت کاهش پلاکت خون چیست؟
دلایل بالقوه مختلفی باعث می‌شوند تا پلاکت‌های خون کاهش یابند. از جمله:
1-بارداری
البته ترومبوسیتوپنی بارداری خفیف بوده و بعد از زایمان برطرف می‌شود
2-مشکلات مغز استخوان
مغز استخوان یک بافت اسفنجی است که تمام اجزای خون من جمله پلاکت در آن تولید می‌شوند. مغز استخوان ممکن است بنا بر دلایلی پلاکت تولید نکند از جمله:
- کم‌خونی آپلاستیک
- کمبود ویتامین B12، فولات و آهن
- عفونتهای ویروسی مانند HIV، اوریون، سرخچه و آبله‌مرغان
- ابتلا به انواع سرطان‌ها مانند لوسمی و لنفوم
- انجام شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
- مصرف الکل
- شرایط ژنتیکی مانند ابتلا به سندورم‌های Wiskott-Aldrich و May-Hegglin
بیشتر بخوانید: واکسن پلی ساکارید و تاثیر آن در پیشگیری از عفونتهای کشنده
3-بیماری‌های خود ایمنی
در این بیماری‌ها سیستم ایمنی به اشتباه به پلاکتها حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. بیماری‌هایی نظیر لوپوس یا آرتریت روماتوئید از جمله بیماری‌های خودایمنی هستند.
بیشتر بخوانید : برونشیت یک بیماری تنفسی شایع در بین افراد مختلف، حتی کودکان
4-سندروم همولیتیک اورمیک
این سندروم یک اختلال نادر است که پلاکتها را از بین می‌برد.
5-وجود باکتری در خون
عفونتهای باکتریایی شدید خون، پلاکتها نابود می‌کند.
بیشتر بخوانید : بیماری گریوز و علت پدیار شدن آن به همراه انواع درمان‌های موجود
6-پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک
این اختلال نیز یکی از نادرترین اختلالات خونی است و باعث می‌شود تا لخته‌های کوچک خونی در سرتاسر بدن به وجود بیاید. این لخته‌های خونی میزان پلاکت خون را کاهش می‌دهد.
7-برخی داروها
داروهایی نظیر هپارین، کینین، آنتی‌بیوتیک‌های حاوی سولفا و داروهای ضدتشنج، سیستم ایمنی بدن را دچار اختلال کرده و باعث نابودی پلاکتها می‌شوند.
بیشتر بخوانید: کزاز و عوارض تهدید کننده آن برای زندگی + ۵ مرحله مهم
8-تجمع پلاکتها در طحال
طحال عضوی کوچک در زیر قفسه سینه است. این عضو وظیفه پاکسازی خون و کمک به مبارزه با باکتری‌ها را بر عهده دارد. طحال پلاکتها و گلبول‌های سفید را در خود ذخیره کرده و گلبول‌های قرمز را بازیافت می‌کند. هنگامی که به علت سرطان خون یا بیماری کبدی، طحال بزرگ شود، پلاکت‌های بیشتری را در خود ذخیره کرده و باعث کاهش پلاکت خون می‌شود.
بیشتر بخوانید : بیماری لوپوس؛ از علائم پوستی تا آسیب به مفاصل، کلیه، مغز، قلب و ریه
9-انجام عمل‌های جراحی
حتما توجه داشته باشید که ممکن است در طول جراحی‌های بایپس، انتقال خون و یا استفاده از دریچه‌های قلب مصنوعی، پلاکتها از بین بروند.
بیشتر بخوانید: ذات الریه یا پنومونی؛ از علائم خطرناک تا درمان‌های خانگی سینه پهلو
علائم و نشانه‌های پایین بودن تعداد پلاکت
پایین بودن پلاکت یکی از مشکلات جدی خون است که باید در اسرع وقت درمان شود. زمان مراجعه و شروع درمان در این نوع از بیماران بسیار حائر اهمیت است؛ بنابراین اگر نشانه‌های زیر در شما وجود دارد، سریعا به پزشک مراجعه کرده و از صحت این موضوع مطمئن شوید. بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی یا همان کاهش پلاکت خون؛ با توجه به شدت بیماری خود معمولا یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- ظاهر شدن کبودی‌های قرمز، بنفش یا قهوه‌ای‌رنگ به نام پروپورا در سطح پوست
- خونریزیهای سطحی در پوست که به صورت بثورات با نقاط قرمز یا بنفش در قسمت پایین پاها مشاهده می‌شود. به این نقاط پتشی می‌گویند.
- خونریزی از بینی
- خونریزی از لثه‌ها
- عدم توقف خونریزی از بریدگی‌ها
- خونریزیهای شدید قاعدگی
- سردرد
- درد شدید عضلانی
بیشتر بخوانید: تعریق شبانه در فصول مختلف زنگ خطری برای حضور بیماری‌های دیگر
در موارد شدیدتر کاهش پلاکت خون احتمال بروز علائم زیر نیز وجود دارد:
- وجود خون در مدفوع
- وجود خون در ادرار
- خونریزیهای داخلی
- استفراغ خونی
بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان خانگی زخم دهان و رهایی از دردهای آزار دهنده
کاهش پلاکت خون در کرونا
در سال 2019 بیماری تنفسی جدیدی به نام COVID 19 در جهان شیوع پیدا کرد. این بیماری به دستگاه تنفس حمله کرده و عده زیادی را به کام مرگ می‌کشاند. در مراحل اولیه شیوع این بیماری عوارض و تاثیر آن بر سایر اعضای بدن و خون ناشناخته بود؛ اما امروزه تحقیقات گسترده ثابت کرده است که این بیماری تنها بر سیستم تنفسی تاثیرگذار نیست. یکی از عوامل تحت تاثیر ویروس کرونا، پلاکت‌های خونی هستند.
طبق تحقیقات حدود یک‌چهارم بیماران مبتلا به کرونا خصوصا در هفته اول بستری، کاهش پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی را تجربه کرده‌اند. کاهش پلاکت یک رویداد تاخیری در طول عفونت است که می‌تواند زندگی مبتلایان به کرونای شدید را تهدید نماید. همچنین بیمارانی که در طول ابتلا کاهش پلاکت را تجربه کرده‌اند، در آینده نیز در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند. به طوری که مرگ و میر حاصل از کرونا در بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی، 42درصد بالاتر است.
در بیماری COVID-19 شاهد التهاب و تغییرات سیستماتیک ناشی از عفونت هستیم. این تغییرات روی پلاکتها تاثیر گذاشته و تجمع آنان را سرعت می‌بخشد. در این حالت شاهد افزایش لخته‌های خونی و به دنبال آن مشکلات قلبی و عروقی و نارسایی ارگان‌های بدن خواهیم بود. تغییرات حاصله در طول بیماری کرونا روی ژن‌ها تاثیر گذاشته و کل سیستم بدن را مختل می‌کند؛ یعنی تعامل پلاکتها با سیستم ایمنی بدن به مشکل برخورده و التهاب‌های مجاری تنفسی را شدت می‌بخشد.
بیشتر بخوانید : هپاتیت ب و مرگ خاموش
عوارض کاهش پلاکت خون چیست؟
با توجه به اهمیت عملکرد پلاکت خون و علت‌های ایجاد آن باید عوارض این مسئله را جدی بگیرید. در قدم اول اگر دارای علائم و نشانه‌های این بیماری هستید، به پزشک مراجعه کنید تا از موضوع اطمینان حاصل نمایید. خصوصا اگر علائم شدید این بیماری مانند عدم توقف خونریزی از بریدگی‌های معمول یا خون در ادرار و مدفوع شما وجود دارد.
همچنین اگر سابقه خانوادگی ابتلا به کاهش پلاکت خون را داشته و یا در معرض داروهای کاهش‌دهنده پلاکت قرار دارید، به طور منظم تحت نظر پزشک قرار بگیرید. اگر این مسئله را پشت گوش انداخته و به آن توجه نشان ندهید، دچار عوارض دردسرساز این بیماری خواهید شد. عوارضی نظیر:
- عدم توقف خونریزیهای بدن
- کم‌خونی شدید
- ایجاد کبودی‌هایی در سطح بدن که انجام امور روزانه را مختل می‌کند
- در موارد شدید کاهش سطح پلاکت خون، خونریزیهای داخلی اتفاق می‌افتد
- خستگی دائمی و عدم انجام فعالیت‌های روزمره
- عفونتهای شدید
- مشکلات روحی و کاهش امید به زندگی
بیشتر بخوانید: سرخک| علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسید
ویتامین‌ها و مواد مغذی تاثیرگذار بر پلاکت خون
میزان پلاکت خون همراه باید در محدوده طبیعی خود باقی بماند. اگر در طول آزمایش‌ها کاهش پلاکت خون برای شما تشخیص داده شد، یعنی پلاکتها بیشتر از حد معمول دچار تخریب شده یا خود بدن آن‌ها را از بین برده است.
اگر به ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون خفیف مبتلا باشید، ممکن است بتوانید با رعایت رژیم غذایی و برخی مکمل‌ها، میزان پلاکت خون خود را تا حدودی افزایش دهید. مصرف مواد غذایی زیر و گنجاندن این موارد در برنامه غذایی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
بیشتر بخوانید : انواع هپاتیت A تا E و بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا
ویتامین B-12
این ویتامین به سلامت سلول‌های خونی شما کمک می‌کند. درواقع کمبود ویتامین B12 ارتباط مستقیمی با کاهش پلاکت خون دارد؛ بنابراین برای افزایش سطح پلاکت خود از غذاهای حیوانی حاوی این ویتامین مانند موارد زیر استفاده کنید:
- جگر گاو
- صدف‌ها
- تخم‌مرغ
- فولات
فولات نیز یکی از انواع ویتامین B است. این ماده مغذی به صورت اسیدفولیک به مواد غذایی اضافه می‌شود. موارد زیر حاوی فولات هستند:
- بادام‌زمینی
- مرکبات به خصوص پرتقال و آب‌پرتقال
- نخود سیاه‌چشم
- آهن
بیشتر بخوانید: آنفولانزا را با واکسیناسیون به موقع نابود کنید،تهدیدی برای کودکان و سالمندان
وجود آهن برای تولید سلول‌های خونی لازم و حیاتی است. کمبود این ماده پلاکتها را نیز با مشکل مواجه می‌کند؛ بنابراین با مصرف مواد غذایی زیر، سطح آهن خون خود را افزایش دهید:
- صدف‌ها
- دانه کدوتنبل
- عدس
- گوشت گاو
- ویتامین C
این ویتامین کمک می‌کند تا پلاکت‌های شما به خوبی عمل کرده و در کنار هم قرار بگیرند. منابع حاوی ویتامین C:
- انبه
- آناناس
- گوجه‌فرنگی
- گل‌کلم
- کلم برکلی
- فلفل دلمه‌ای
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟
عوامل خطر کاهش پلاکت خون چیست؟
حال که راه‌های افزایش پلاکت خون را بررسی کردیم، باید با عوامل کاهش‌دهنده پلاکت خون نیز آشنا شوید. افراد مبتلا به کاهش پلاکت خون توجه داشته باشند که از برخی مواد غذایی یا اعمال باید دوری کنند تا بیش از این سطح پلاکت خون خود را کاهش ندهد.
- از مصرف مشروبات الکلی دوری کنید. مشروبات الکلی در مغز استخوان اختلال ایجاد کرده و تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت را کاهش می‌دهند؛ بنابراین مهمترین قدم باید حذف مشروبات الکلی از برنامه غذایی‌تان باشد
- از صرف برخی شیرین‌کننده‌ها مانند آسپارتام خودداری کنید
- آب زغال‌اخته نیز بر تعداد پلاکت‌های خون تاثیر منفی می‌گذارد
- بهتر است افرادی که با کاهش پلاکت خون دست‌به‌گریبان هستند، از مصرف برخی مکمل‌های روغن ماهی و ویتامین E جلوگیری کنند. این موارد به خودی‌خود تاثیری بر سطح پلاکت خون ندارند اما با ایجاد اختلال در انعقاد خون، سلامتی این بیماران را تحت تاثیر قرار می‌دهند. چرا که این افراد در حالت عادی نیز با مشکل انعقاد خون درگیر هستند
بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است
پلاکت خون ۱۴۵
همانطور که بارها در طول مقاله به آن اشاره کردیم، پلاکتها اجزای مهمی در خون هستند. این عناصر، حیات طبیعی بدن را تضمین می‌کنند. رایج‌ترین راه برای تشخیص عملکرد درست و یا کم و زیاد بودن پلاکت خون، انجام آزمایش خون است.
محدوده طبیعی پلاکت خون بین 150 هزار تا 450 هزار در هر میکرولیتر خون است. از این میان تنها دو سوم پلاکتها آزاد بوده و در خون گردش می‌کنند و مابقی آن‌ها در طحال ذخیره می‌شوند. چرخه زندگی پلاکتها نیز به طور معمول 7 تا 10 روز به طول می‌انجامد؛ بنابراین پلاکتها دائما در حال تولید و جایگزینی در بدن هستند. به همین علت ممکن است اندکی تفاوت در تعداد کلی آنان وجود داشته باشد.
حال اگر میزان پلاکتها به کمتر از 150 هزار عدد در هر میکرولیتر خون برسند، ممکن است نشانه کاهش پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی باشد. کاهش پلاکت خون به‌خودی‌خود اتفاق نمی‌افتد و در اکثر مواقع نشان‌دهنده دلیل جدی دیگری در بدن است. در آزمایش خون تعداد پلاکتها، گلبول‌های سفید و قرمز بررسی شده و شمارش کامل خون (CBC) را می‌سازند.
CBC نشان می‌دهد که فرد به کدام دسته از اختلالات خونی دچار است. به طور مثال مشخص می‌کند آیا کم‌خونی (تعداد پایین گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین)، اریتروسیتوز (تعداد بالای گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین بالا)، کلوپنی (تعداد پایین گلبول‌های سفید) و یا لکوسیتوز (تعداد بالای گلبول‌های سفید) در فرد وجود دارد یا خیر؟ هرکدام از این اختلالات می‌توانند نشان‌دهنده وجود مشکلات مغز استخوان و کاهش پلاکت خون باشند.
با انجام آزمایش خون و تشخیص کاهش پلاکت خون، پزشک معاینات بالینی را انجام می‌دهد. بررسی علائمی نظیر خونریزیهای زیاد، کبودی، بزرگ شدن طحال و… در معاینات بدنی توسط پزشک بررسی می‌شوند. همچنین سابقه پزشکی بیمار به طور دقیق مرور می‌شود.
ابتلا به انواع سرطان، سابقه خانوادگی، عفونت، مشکلات کبدی و… نیز جز مواردی هستند که توسط پزشک مرور می‌شوند. با توجه به آزمایش‌های متعدد، معاینات و سوابق پزشکی علت اصلی کاهش پلاکت خون مشخص می‌شود و تعداد پلاکت به طور مثال 145 به تنهایی نشان‌دهنده بیماری‌های خطرناک و جدی در بدن نیست.
بیشتر بخوانید: سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود می‌تواند مرگبار باشد
درمان کاهش پلاکت خون چگونه است؟
گزینه‌های مختلفی برای درمان تعداد کم پلاکت در خون وجود دارد. پزشک متخصص در این باره تصمیم می‌گیرید که شما چه راه درمانی را طی نمایید. اگر شدت کاهش پلاکتها خفیف باشد، ممکن است پزشک تنها تحت نظر بودن شما را کافی بداند؛ اما اگر کاهش شدید پلاکتها را در خون شاهد باشیم، یکی از راه‌های زیر جز مراحل درمان قرار می‌گیرد:
- انتقال خون یا پلاکت
- تغییر و تعویض داروهای کاهش‌دهنده پلاکت خون
- تجویز استروئیدها، گلوبوئین و یا سایر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن
- انجام عمل جراحی و خروج طحال از بدن
بیشتر بخوانید: کبد| انواع بیماری کبد| علت تا درمان
یادداشت پایانی
در این مقاله سعی کردیم یکی از جدی‌ترین بیماری‌های خونی به نام کاهش پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی را بررسی کنیم. همچنین شما را با علائم، عوارض و راه‌های درمان این بیماری آشنا کردیم. برای تشخیص به موقع این بیماری بهتر است به علائم و نشانه‌های این بیماری در بدن خود توجه داشته باشید.
چرا که کاهش پلاکت خون به خودی خود اتفاق نیفتاده و ممکن است ناشی از بیماری‌های جدی دیگر باشد. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را در این مورد با ما در میان بگذارید.