بیماری های خود ایمنی؛ 15 نمونه حمله به خودی توسط سیستم ایمنی بدن!
بیماری های خود ایمنی جزء بیماریهای نسبتا شایع و سخت هستند که بر طول عمر و کیفیت زندگی بیماران تاثیر میگذارند. این بیماریها تنوع بالایی دارند و به همین دلیل علائم و اثراتی که هر کدام از آنها بر بدن میگذارند بسیار متفاوت است؛ اما باید گفت که در تمام آنها سیستم ایمنی بدن به بافتهای خود حمله کرده و آنها را از بین میبرد.
از رایجترین نمونههای بیماری های خود ایمنی میتوان MS، آلزایمر، آرتریت روماتوئید، دیابت نوع یک و بیماری سلیاک را نام برد. برخی علائم نیز در بین بیماری های خود ایمنی مشترک هستند مانند، خستگی، درد عضلانی، تب یا درجه پایین و مشکل در تمرکز.
بعد از تشخیص و مشخص شدن نوع بیماری، نحوه درمان مهم است که باید گفت این دسته از بیماریها درمانشدنی نیستند. داروها و روشهای درمانی تنها باعث کنترل و کاهش شدت علائم میشوند. در این مقاله از مجله علمی سیوطب به معرفی انواع بیماری های خود ایمنی خواهیم پرداخت. ما را همراهی کنید.
نگاه کلی به موضوع مقاله
- انواع مختلفی از بیماری های خود ایمنی وجود دارند که هر کدام از آنها علائم خاصی دارند
- گاهی تشخیص بیماری خود ایمنی سخت خواهد بود
- این بیماریها قابل درمان نیستند، اما قابلیت کنترل شدن را دارند
- معمولا این نوع بیماریها کشنده نیستند
بیشتر بخوانید: درمان تبخال دهان با ۱۵ روش برای خشک شدن سریع تاولهای تبخال
بیماری های خود ایمنی چیست؟
بیماری خودایمنی وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به بدن حمله میکند. سیستم ایمنی به طور معمول در برابر میکروبهایی مانند باکتریها و ویروسها از بدن محافظت میکند. وقتی این سیستم، مهاجمان خارجی را احساس کند، ارتشی از سلولهای جنگنده را برای حمله به آنها میفرستد.
در حالت عادی سیستم ایمنی تفاوت بین سلولهای خارجی و سلولهای خودی را تشخیص میدهد؛ اما در یک بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بخشی از بدن مانند مفاصل یا پوست را به عنوان سلولهای مهاجم خارجی شناسایی میکند. در این حالت پروتئینهایی به نام اتوآنتیبادی، آزاد شده و به سلولهای سالم حمله خواهد کرد.
بعضی از بیماری های خود ایمنی تنها یک اندام را هدف قرار میدهند. به عنوان مثال دیابت نوع 1 به پانکراس آسیب میرساند، در صورتی که در بعضی دیگر مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، کل بدن را تحت تاثیر قرار میدهد.
بیشتر بخوانید: هپاتیت C را جدی بگیرید؛ خطر ابتلا به سیروز و سرطان کبد
علت حمله سیستم ایمنی به بدن و عوامل خطر آن
محققین دقیقا نمیدانند چه چیزی باعث اختلال در سیستم ایمنی میشود؛ اما طبق تحقیقات انجام شده برخی افراد نسبت به دیگران بیشتر در خطر ابتلا به این بیماریها هستند.
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های خود ایمنی هستند:
- زنان در مقایسه با مردان حدود دو برابر بیشتر به این بیماریها مبتلا میشوند. اغلب این بیماریها در سالهای باروری زنان (بین 15 تا 44 سالگی) شروع میشوند
- بعضی از بیماری های خود ایمنی در گروههای قومی شایعتر هستند. به عنوان مثال لوپوس بیشتر مردم اهل قفقاز، آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی تبارها را تحت تاثیر قرار میدهد
- بعضی از بیماری های خود ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و لوپوس در خانوادهها دیده میشوند. در این موارد همه اعضای خانواده لزوما به بیماری مشابهی مبتلا نیستند، اما استعداد ابتلا به بیماری خود ایمنی را به ارث میبرند
- از آنجایی که شیوع بیماری های خود ایمنی در حال افزایش است، محققان گمان میکنند که عوامل محیطی مانند عفونتها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا حلالها نیز ممکن است در ابتلا به این بیماریها دخیل باشند
- رژیم غذایی غربی یکی دیگر از عوامل خطر مشکوک برای ایجاد بیماری های خود ایمنی است. تصور میشود که خوردن غذاهای پرچرب، قند بالا و مصرف زیاد غذاهای فرآوری شده با التهابات مرتبط است و امکان دارد باعث پاسخ ایمنی شود. با این حال این موضوع هنوز ثابت نشده است
- اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید یا آرتریت پسوریاتیک را افزایش میدهد. این نمونه بیماریها به دلیل فشار بیش از حد، بر مفاصل ایجاد میشوند. همچنین در بعضی موارد، بافتهای چربی، موادی میسازند که پاسخهای التهابی را تحریک میکند
- تحقیقات نشان میدهند که سیگار کشیدن با تعدادی از بیماری های خود ایمنی از جمله لوپوس، آرتریت روماتوئید، پرکاری تیروئید و ام اس مرتبط است
- برخی از داروهای فشارخون یا آنتیبیوتیکها باعث تحریک لوپوس میشوند که اغلب شکل خوشخیمتری از لوپوس است. همچنین محققین کشف کردهاند که داروهای خاصی که برای کاهش کلسترول استفاده میشوند، به نام استاتینها، باعث ایجاد میوپاتی ناشی از استاتین میشوند. میوپاتی نوعی بیماری خودایمنی نادر است که باعث ضعف عضلانی میشود
در مطالعه دیگری که در سال 2015 انجام شد، محققین بر نظریهای به نام فرضیه بهداشت متمرکز شدهاند. در این نظریه معتقدند که به دلیل تزریق واکسنها و ضدعفونیکنندههای مختلف، امروزه کودکان به اندازه گذشته در معرض میکروبها نیستند. عدم قرار گرفتن در معرض عوامل بیماریزا و بیماری های عفونی باعث میشود که سیستم ایمنی بدن، مستعد واکنش بیش از حد به مواد بیضرر باشد.
بیشتر بخوانید: سینوزیت مزمن؛ علائم، تشخیص و راهکارهای خانگی برای درمان
انواع بیماری های خود ایمنی رایج
بیش از 80 بیماری خود ایمنی مختلف وجود دارد که در افراد مختلف اعم از کودکان و بزرگسالان دیده میشوند. در این قسمت 14 مورد رایج آنها معرفی خواهد شد:
1. دیابت نوع 1
لوزالمعده هورمون انسولین تولید میکند که به تنظیم سطح قند خون کمک خواهد کرد. در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی به سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آنها را از بین میبرد. این فرآیند باعث بالا رفتن قند خون خواهد شد.
قند خون بالا برای مدت طولانی باعث آسیب به رگهای خونی و همچنین اندامهایی مانند قلب، کلیهها، چشمها و اعصاب میشود.
بیشتر بخوانید: درمان دیابت نوع1 به شیوههای پزشکی و طب سنتی
2. آرتریت روماتوئید یا RA
در آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis)، سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله میکند. این حمله، باعث قرمزی، گرمی، درد و سفتی مفاصل میشود. برخلاف استئوآرتریت که معمولا با افزایش سن، افراد را تحت تاثیر قرار میدهد، آرتریت روماتوئید از 30 سالگی یا زودتر شروع میشود.
بیشتر بخوانید: کاهش پلاکت خون و ارتباط آن با کرونا ویروس + ۹ علت ترومبوسیتوپنی
3. پسوریازیس یا آرتریت پسوریاتیک
سلولهای پوست به طور معمول رشد میکنند و زمانی که دیگر مورد نیاز نیستند شروع به ریزش میکنند. پسوریازیس باعث میشود سلولهای پوست خیلی سریع تکثیر شوند که در این حالت سلولهای اضافی ایجاد شده و لکههای قرمز ملتهبی را تشکیل میدهند که معمولا باعث ایجاد پوستههای سفید نقرهای پلاک مانند روی پوست میشوند.
حدود 30درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس دچار تورم، سفتی و درد در مفاصل میشوند. این شکل از بیماری پسوریازیس، آرتریت پسوریاتیک نام دارد.
بیشتر بخوانید: واکسن پلی ساکارید و تاثیر آن در پیشگیری از عفونتهای کشنده
4. MS
مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) به غلاف میلین – پوشش محافظی که سلولهای عصبی را احاطه کرده است – در سیستم عصبی مرکزی آسیب میرساند. آسیب به غلاف میلین سرعت انتقال پیامها را بین مغز و نخاع و سایر نقاط بدن کاهش میدهد.
این آسیب منجر به علائمی مانند بیحسی، ضعف، مشکلات تعادلی و مشکل در راه رفتن خواهد شد. باید گفت که MS به اشکال مختلفی ظاهر میشود که با سرعتهای متفاوتی پیشرفت میکنند. بر اساس مطالعهای در سال 2012، حدود 50درصد از افراد مبتلا به ام اس برای راه رفتن در عرض 15 سال پس از شروع بیماری به کمک نیاز دارند.
بیشتر بخوانید: مالاریا و هر چیزی که باید در مورد آن بدانید| علائم، درمان و پیشگیری
5. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)
شایعترین نوع لوپوس، شکل سیستمیک آن است که بسیاری از اندامهای بدن از جمله مفاصل، کلیهها، مغز و قلب را تحت تاثیر قرار میدهد. این بیماری انواع و علائم مختلفی دارد که در بعضی نمونهها، افراد تنها دچار بثورات پوستی میشوند.
بیشتر بخوانید: بیماری لوپوس؛ از علائم پوستی تا آسیب به مفاصل، کلیه، مغز، قلب و ریه
6. بیماری التهابی روده یا IBD
بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease) اصطلاحی برای توصیف شرایطی است که باعث ایجاد التهاب در پوشش دیواره روده میشود. IBD انواع مختلفی دارد که هر نوع آن، بخش متفاوتی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار میدهد.
به عنوان مثال بیماری کرون بخشهایی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد را ملتهب میکند. در صورتی که کولیت اولسراتیو تنها پوشش داخلی روده بزرگ (کولون) و رکتوم را تحت تاثیر قرار میدهد.
بیشتر بخوانید: درمان سندروم روده تحریک پذیر؛ راههایی برای کاهش درد و دلپیچه
7. بیماری آدیسون
بیماری آدیسون (Addison) غدد آدرنال را تحت تاثیر قرار میدهد که هورمونهای کورتیزول و آلدوسترون و همچنین هورمونهای آندروژن را تولید میکند. داشتن کورتیزول بسیار کم بر نحوه استفاده و ذخیره کربوهیدراتها و قند (گلوکز) در بدن تاثیر میگذارد.
در حالی که کمبود آلدوسترون منجر به از دست دادن سدیم و پتاسیم اضافی در جریان خون میشود. علائم این بیماری شامل ضعف، خستگی، کاهش وزن و قند خون پایین میشوند.
بیشتر بخوانید: کزاز و عوارض تهدید کننده آن برای زندگی + ۵ مرحله مهم
8. بیماری گریوز
بیماری گریوز (Grave) به غده تیروئید در گردن حمله میکند و باعث تولید بیش از حد هورمونهای آن میشود. هورمونهای تیروئید مصرف انرژی بدن را کنترل میکنند که به آن متابولیسم بدن میگویند.
تولید بیش از حد هورمونهای تیروئیدی، فعالیتهای بدن را افزایش میدهد و باعث ایجاد علائمی مانند عصبی بودن، ضربان قلب سریع، عدم تحمل گرما و کاهش وزن میشود. همچنین یکی از علائم بالقوه این بیماری برآمدگی چشم است که به آن اگزوفتالموس (exophthalmos) میگویند.
بیشتر بخوانید: بیماری گریوز و علت پدیار شدن آن به همراه انواع درمانهای موجود
9. سندروم شوگرن
این عارضه به غدههایی که روان کننده چشم و دهان هستند حمله میکند. علائم مشخصه سندروم شوگرن خشکی چشم و دهان است، اما باید گفت که این بیماری مفاصل یا پوست را نیز تحت تاثیر قرار میدهد.
10. تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو یکی از بیماری های خود ایمنی است که باعث کاهش تولید هورمونهای تیروئیدی و کمبود آنها در بدن میشود. علائم این بیماری شامل افزایش وزن، حساسیت به سرما، خستگی، ریزش مو و تورم تیروئید (گواتر) است.
بیشتر بخوانید: ذات الریه یا پنومونی؛ از علائم خطرناک تا درمانهای خانگی سینه پهلو
11. میاستنی گراویس
میاستنی گراویس (Myasthenia gravis) بر تکانههای عصبی تاثیر میگذارد که به مغز کمک میکنند عضلات را کنترل کند. وقتی ارتباط اعصاب به عضلات مختل شود، سیگنالها نمیتوانند عضلات را به سمت انقباض هدایت کنند.
شایعترین علامت میاستنی گراویس، ضعف عضلانی است که با فعالیت، بدتر میشود و با استراحت، بهبود مییابد. در این بیماری اغلب عضلاتی که حرکات چشم، باز شدن پلک، بلع و حرکات صورت را کنترل میکنند درگیر میشوند.
بیشتر بخوانید: ۱۲ درمان خانگی زخم دهان و رهایی از دردهای آزار دهنده
12. واسکولیت خود ایمنی
واسکولیت خود ایمنی زمانی اتفاق میافتد که سیستم ایمنی به رگهای خونی حمله میکند. التهابی که در نتیجه این بیماری ایجاد میشود، شریانها و وریدها را باریک میکند و باعث میشود خون کمتری در آنها جریان یابد.
بیشتر بخوانید: تعریق شبانه در فصول مختلف زنگ خطری برای حضور بیماریهای دیگر
13. کمخونی مزمن
این وضعیت باعث کمبود پروتئین ساخته شده توسط سلولهای پوششی معده میشود که به آن فاکتورهای ذاتی میگویند. بدن از این فاکتورهای ذاتی در روده کوچک برای جذب ویتامین B-12 از غذای مصرف شده استفاده میکند.
بدون مقدار کافی از ویتامین B-12، فرد دچار کمخونی میشود و توانایی بدن برای سنتز (تولید) DNA مناسب تغییر خواهد کرد. این نوع کمخونی در افراد مسن شایعتر است.
14. بیماری سلیاک
بیماران مبتلا به سلیاک نمیتوانند غذاهای حاوی گلوتن، پروتئین موجود در گندم، چاودار و سایر محصولات غلات را مصرف کنند. گلوتن موجود در روده کوچک باعث حمله سیستم ایمنی بدن به این قسمت میشود و التهاباتی را ایجاد میکند.
15. آلوپسیا اره اتا
Alopecia Areata شایعترین بیماری خود ایمنی است که باعث ریزش موهای بدن میشوند. حدود 147 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. مشخصه این بیماری ریزش موی تکهای است که در مواردی باعث ریزش کامل مو در سراسر بدن میشود.
انواع دیگر بیماری های خود ایمنی که بیشتر بزرگسالان را درگیر میکنند
از دیگر بیماری های خود ایمنی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- هپاتیت خودایمنی یا AIH
- آنسفالیست خودایمنی
- نورومیلیت اپتیکا (تخریب میلین نورونها در سیستم عصبی مرکزی و نخاع)
- پارکینسون
- آلزایمر
- نوروپاتی محیطی
- اسکلرودرمی (تمام بافتهای پیوندی بدن را تحت تاثیر قرار میدهد)
بیماری های خود ایمنی که کودکان را درگیر میکنند
معمولا بیماری های خود ایمنی از زمان باروری افراد علائم خود را نشان میدهند؛ مگر اینکه بیماری مختص دوران کودکی باشد، مانند:
- بیماری کاوازاکی
- هنوخ شوئن لاین پورپورا
- آرتریت نوجوانان
- اسکلرودرمی نوجوانان
- دیابت نوع یک
- چند سندروم خودایمنی
- لوپوس کودکان
- بیماریهای کبدی
بیشتر بخوانید: هپاتیت ب و مرگ خاموش
علائم شایع بیماری های خود ایمنی
علائم اولیه بسیاری از بیماری های خود ایمنی، مشابه هستند. این علائم شامل:
- خستگی
- درد عضلانی
- تورم و قرمزی
- تب با درجه پایین
- مشکل در تمرکز
- بیحسی و گزگز در دستها و پاها
- ریزش مو
- بثورات پوستی
بعضی از بیماریها علائم منحصر به فردی دارند، مانند دیابت نوع یک که باعث تشنگی شدید، کاهش وزن و خستگی میشود. همچنین در بیماری های خود ایمنی مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، علائم ممکن است ظاهر شوند و از بین بروند.
بیشتر بخوانید : عفونت ادراری | چگونه به این عفونت مبتلا نشویم؟
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورتی که علائم بیماری های خود ایمنی را دارید به پزشک مراجعه کنید. بسته به نوع علائم و بیماری، نیاز است که به متخصصی در همان زمینه مراجعه شود.
در ادامه با چند نمونه از رشتههای پزشکی مرتبط با بیماری های خود ایمنی آشنا خواهیم شد:
- روماتولوژیستها: مربوط به بیماریهای مفصلی مانند آرتریت روماتوئید و همچنین سایر بیماری های خود ایمنی مانند سندروم شوگرن و لوپوس اریتماتوز سیستمیک
- متخصصان گوارش: بیماریهای دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک و کرون
- متخصصان غدد: بیماریهای مربوط به غدد از جمله بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری آدیسون
- متخصصین پوست: بیماریهای پوستی مانند پسوریازیس
بیشتر بخوانید: تب مالت، به اندازه یک لیوان شیر غیر پاستوریزه نزدیک است
نحوه تشخیص بیماری های خود ایمنی
باید گفت که آزمایش واحدی برای تشخیص انواع بیماری های خود ایمنی وجود ندارد. به طور معمول پزشکان برای تشخیص این نوع بیماریها از موارد زیر استفاده میکنند:
- بررسی سوابق پزشکی بیمار و خانواده او
- معاینه فیزیکی بیمار و بررسی علائم ایجاد شده
- آزمایش آنتیبادی ضدهستهای (antinuclear antibody test)
ANA اغلب یکی از اولین آزمایشهایی است که پزشکان زمانی که بیمار، علائم بیماری های خود ایمنی را نشان میدهد از آن استفاده میکنند. اگر این آزمایش مثبت باشد به این معنی است که امکان دارد بیمار به یکی از این بیماری های خود ایمنی مبتلا باشد؛ اما دقیقا مشخص نمیشود کدام بیماری است.
آزمایشات دیگر به دنبال اتوآنتیبادیهای خاص تولید شده در بعضی بیماری های خود ایمنی هستند. همچنین پزشک ممکن است آزمایشهای غیراختصاصی دیگری را برای بررسی التهاباتی که این بیماریها در بدن ایجاد میکنند انجام دهند.
بیشتر بخوانید: سل، یک بیماری شایع که اگر درمان نشود میتواند مرگبار باشد
بیماری های خود ایمنی چگونه درمان میشوند؟
بیماری های خود ایمنی درمان نمیشوند؛ اما با استفاده از داروهای خاصی امکان کنترل پاسخهای ایمنی ایجاد شده و کاهش التهابات وجود دارد. همچنین بعضی داروها باعث کاهش درد و علائم بیماری میشوند.
داروهای مورد استفاده برای درمان این شرایط عبارتند از:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (nonsteroidal anti-inflammatory drugs) که به آنها NSAIDs میگویند. از این داروها میتوان به ایبوپروفن و ناپروکسن اشاره کرد
- داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی که برای تسکین علائمی مانند درد، تورم، خستگی و بثورات پوستی در دسترس هستند
باید گفت که رژیم غذایی متعادل و ورزش کردن به صورت منظم نیز به بیماران در کنترل علائم و داشتن احساس بهتر کمک میکند. همچنین در مواردی که بیماری بر مفاصل و عضلات بیماران تاثیر گذاشته باشد، پزشکان دورههای فیزیوتراپی را پیشنهاد میدهند که باعث تقویت مفاصل و عضلات، افزایش دامنه حرکتی و کاهش درد آنها میشود.
در صورتی که علائم و التهابات در بعضی از بیماریها مانند انسداد روده یا بیماری کرون شدید باشند، به جراحی نیاز خواهد بود.
بیشتر بخوانید: انگل چیست؟ نشانه های وجود انگل در بدن چیست؟
آیا بیماری های خود ایمنی کشنده هستند؟
باید گفت که میزان مرگ و میر به دلیل بیماری های خود ایمنی نسبت به بیماریهای قلبی عروقی و سرطان کمتر است. این بیماریها بیشتر کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار میدهند و بیماران را با چالشهای فیزیکی و ظاهری درگیر میکنند.
تاثیر بیماری های خود ایمنی بر طول عمر بیماران
این بیماریها تاثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر طول عمر بیماران میگذارند که میزان این تاثیرگذاریها بر اساس نوع بیماری و شدت آن متفاوت است. همچنین باید اضافه کرد که بیماری های خود ایمنی بیشتر بر کیفیت زندگی بیماران تاثیر میگذارند و در مواردی باعث ناتواناییهای بدنی آنها میشوند.
یادداشت پایانی درباره بیماری های خودایمنی
بیش از 80 نمونه از بیماری های خود ایمنی مختلف وجود دارد که در اغلب موارد علائم آنها با هم تداخل دارند. این موضوع باعث تشخیص سخت این دسته از بیماریها میشود؛ به عنوان مثال MS و لوپوس علائم مشترکی دارند.
بیماری های خود ایمنی تا زمانی که علائمی از خود نشان ندهند قابل شناسایی نیستند؛ البته یک آزمایش به نام ANA وجود دارد که امکان ابتلا به این بیماریها را نشان میدهد، اما نوع بیماری یا حتمی بودن ابتلا به آن را مشخص نمیکند. بهتر است که بگوییم این آزمایش وجود ژن ناقص را در افراد نشان میدهد.
با توجه به تنوع بیماری های خود ایمنی، روشهای درمانی نیز متفاوت هستند؛ البته باید اشاره کرد که این بیماریها درمان نمیشوند و داروهای مورد استفاده تنها علائم را کنترل یا شدت آنها را کاهش میدهند. سپاس از اینکه تا انتهای این مطلب با ما همراه بودید. سوالات خود را با ما در میان بگذارید.