زانودرد سالمندان، انواع، علل و راه‌های پیشگیری و درمان آن
زانودرد سالمندان یکی از عواملی است که کیفیت زندگی افراد در سنین بالا را کاهش می‌دهد. زانو به عنوان یکی از مهم‌ترین مفاصل انسان، راه رفتن، نشستن، دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها را ممکن کرده و استرس‌های ناشی از این فعالیت‌ها را متحمل می‌شود.
تحمل وزن بدن طی سال‌ها و فشاری که به واسطه آن به زانو وارد می‌شود، این مفصل را در معرض آسیب و انحطاط بیشتری نسبت به دیگر مفاصل قرار می‌دهد.
در کشورهای غربی، تقریبا از هر سه نفر بالای 45 سال، یک نفر به یکی از انواع زانودرد که با افزایش سن بدتر می‌شوند، مبتلا است.
بیشتر بخوانید: درمان زانودرد، معالجه درد زانو با روش‌های موثر خانگی و دارویی
زانودرد سالمندان چیست؟
زانو مفصلی است که استخوان ران و ساق پا را به هم متصل می‌کند. این مفصل از رباط‌ها، تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، دو دیسک غضروفی یا مینیسک و تعدادی بورس (کیسه‌های مملو از مایع که به حرکت نرم زانو کمک می‌کنند) تشکیل شده است.
مانند هر مکانیزمی، زانو نیز می‌تواند در اثر استفاده زیاد فرسوده شود. زانوها نه تنها با ساییدگی و پارگی روزمره مواجه هستند، بلکه در اثر ورزش‌های پرتحرک و اضافه وزن نیز دچار استرس‌های مخرب می‌شوند.
علاوه بر انحطاط ناشی از افزایش سن، بیماری‌های التهابی و انباشتگی کریستال نیز می‌توانند سلامت زانوها را در سنین بالا به خطر بیاندازند.
بیشتر بخوانید: 13 نوع بیماری های شایع سالمندان؛ دست از درمان برندارید!
علت زانودرد سالمندان
زانودرد در سالمندان می‌تواند به طور ناگهانی و حاد ظاهر شود یا ممکن است در یک دوره زمانی و به صورت مزمن ایجاد شود.
برخی از دلایل زانودرد حاد در سالمندان عبارت‌اند از:
- شکستگی و دررفتگی
- پیچ‌خوردگی، رگ به رگ شدن یا پارگی رباط زانو
- آسیب‌های مینیسک
- عفونت
بیشتر بخوانید: درمان پارگی مینیسک زانو با روش‌های خانگی، ورزشی و جراحی
درد مزمن زانو ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
به غیر از آسیب که می‌تواند علت زانودرد سالمندان باشد، در ادامه با برخی دیگر از دلایل زانودرد مزمن آشنا می‌شوید.
- آرتریت
- استئوآرتریت
- روماتیسم مفصلی
- نقرس یا نقرس کاذب
- پوکی استخوان
- بورسیت
- عفونت
- کندرومالاسی کشکک
- سندرم ایلیوتیبیال باند
- آرتریت پس از ضربه
از بین تمام موارد ذکر شده در بالا، آرتریت شایع‌ترین علت زانودرد غیرضربه‌ای در جمعیت سالمندان است و سن یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای موثر در آرتروز زانو به شمار می‌رود.
این بیماری برای برخی افراد ممکن است ارثی بوده، در حالی که برای برخی دیگر، استئوآرتریت زانو می‌تواند ناشی از آسیب، عفونت یا حتی اضافه وزن باشد. زنان بیشتر در معرض خطر ابتلا به استئوآرتریت زانو هستند.
به استئوآرتریت، آرتریت ساییدگی و پارگی نیز گفته می‌شود. این وضعیتی است که در آن، غضروف که یک بالشتک طبیعی در مفاصل است، فرسوده می‌شود و انتهای استخوان‌های دو طرف مفصل زانو، بیشتر به یکدیگر ساییده می‌شوند.
استئوآرتریت می‌تواند به درد، تورم، خشکی، کاهش توانایی حرکت و گاهی تشکیل استئوفیت (خار استخوان) منجر شود.
بیشتر بخوانید :درمان فشار خون سالمندان؛ مبارزه با یک بیماری شایع اما قابل کنترل
انواع زانودرد سالمندان
اگر زانودرد سالمندان ناشی از آسیب نباشد، باید سابقه این درد را شناسایی کنید. در ادامه با برخی از دلایل درد مزمن زانو که می‌توانند به انواع زانودرد سالمندان منجر شوند، بیشتر آشنا می‌شوید.
آرتروز (OA)
آرتروز یا استئوآرتریت، شایع‌ترین شکل آرتریت است که به دلیل فرسودگی پیش‌رونده غضروف در طول زمان به وجود می‌آید. این عارضه باعث درد، خشکی، ضعف و تورم در مفصل زانو شده و دامنه حرکت آن را محدود می‌کند.
سن، وزن و ژن‌های افراد نیز می‌توانند مانند آسیب‌ها و عفونت‌های قبلی، در ابتلا به آرتروز نقش داشته باشند.
طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، حدود 40درصد از افراد بالای 70 سال به آرتروز مبتلا می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درمان آرتروز زانو ، موثر ترین روش های معالجه آرتروز زانو
روماتیسم مفصلی (RA)
روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب و ضخیم شدن بافت اطراف مفاصل می‌شود.
این بیماری می‌تواند در بلندمدت باعث آسیب و از بین رفتن غضروف زانو و در نهایت، زانودرد سالمندان مبتلا به آن شود.
بیشتر بخوانید: روماتیسم مفصلی عامل درد، تورم و خشکی مفاصل
بورسیت
خم شدن یا زانو زدن‌های مکرر می‌توانند باعث تحریک کیسه مایع روی کاسه زانو شوند. با توجه به اینکه فعالیت‌های مختلفی در خانه به بورسیت زانو و درد و تورم ناشی از آن منجر می‌شوند، این عارضه با نام «زانوی خدمتکار خانه» نیز شناخته می‌شود.
بیشتر بخوانید :چرا پی آر پی زانو یکی از بهترین روش‌های درمان زانودرد است؟
نقرس و نقرس کاذب
تجمع رسوبات کریستالی در مفاصل، باعث درد، تورم و التهاب (قرمزی و گرما) در آن‌ها می‌شود. در این مورد هم سن، ژنتیک و چاقی می‌توانند شانس ابتلا به نقرس را افزایش دهند. بیماری‌های کلیوی و مصرف بیش از حد الکل نیز از عوامل خطر ابتلا به این بیماری هستند.
بیشتر بخوانید: نقرس چیست و چرا بیماری افراد ثروتمند لقب گرفته است؟
عملکرد نامناسب کشکک
اگر کاسه زانو از موقعیت خود خارج شود، باعث ایجاد درد و تورم در آن ناحیه خواهد شد. این اتفاق می‌تواند به دلیل ضعف عضلات ران یا انجام فعالیت‌هایی باشد که به زانو فشار وارد می‌کنند.
حرکاتی که باعث چرخش زانو می‌شوند، اضافه وزن، دویدن و چمباتمه زدن مکرر نیز می‌توانند باعث تشدید این وضعیت شوند.
بیشتر بخوانید:کشکک زانو چیست و چرا دانستن در مورد آن اهمیت زیادی دارد؟
علائم زانودرد سالمندان
مشکلات زانو که با افزایش سن ایجاد می‌شوند و همچنین برخی از علائمی که ممکن است در اثر آن‌ها تجربه کنید، عبارتند از:
- درد
- تورم
- خشکی و سفتی (مشکل در خم کردن زانو)
- تیر کشیدن یا احساس درد در زمانی که زانو تحت فشار قرار می‌گیرد (مانند هنگامی که از پله‌ها بالا می‌روید)
این موارد از جمله شکایات معمول افراد در دهه 50 زندگی است. ظاهر شدن این علائم می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در سبک زندگی سالمندان و فعالیت‌های آن‌ها شود؛ به طور مثال ممکن است فرد مجبور شود سرعت یا زمان پیاده‌روی روزانه خود را تغییر دهد.
با این حال می‌توان امیدوار بود با مداخلات پزشکی و مراقبت‌های پیشگیرانه بتوان از شدت بروز این عوارض زانودرد سالمندان جلوگیری کرد.
بیشتر بخوانید: درمان پوکی استخوان سالمندان؛ شایع اما قابل پیشگیری
تشخیص زانودرد سالمندان
پزشک زانوی بیمار را از نظر انعطاف‌پذیری، عملکرد و تحرک عمومی معاینه می‌کند. همچنین به کمک اشعه ایکس، سی تی اسکن یا ام آر آی می‌توان آسیب‌ها یا بدشکلی‌های زانو را شناسایی کرد.
در مواردی نیز ممکن است آزمایش خون تجویز یا مقدار کمی از مایع مفصلی زانو، برای آزمایش گرفته شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
علائم قابل توجه زانودرد سالمندان که در صورت مشاهده آن‌ها باید به پزشک مراجعه کنید، عبارت‌اند از:
- دچار درد یا تورم شدید هستید
- قادر به راه رفتن یا خم کردن زانو نیستید
- متوجه بدشکلی زانو شده‌اید
در این شرایط بهتر است به جای تحمل و تکیه بر درمان‌های خانگی به پزشک مراجعه کنید. در مورد هر دردی که پس از چند روز یا پس از استراحت از بین نمی‌رود، این کار را انجام دهید.
بیشتر بخوانید: زوال عقل چیست؟ هر فراموشی دمانس نیست
مدیریت درد مفصل زانو و پیشگیری از زانودرد سالمندان
برخی از توصیه‌های عمومی برای مدیریت این بیماری و پیشگیری از زانودرد سالمندان، عبارتند از:
حفظ وزن سالم بدن
زانوها بخش عمده‌ای از وزن بدن را تحمل می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود که هر کیلوگرم اضافه‌وزن، فشار مضاعفی به آن‌ها وارد کند.
ورزش
تقویت عضلات اطراف ران می‌تواند در حفظ ثبات زانو موثر باشد. تمرینات تقویتی با بهبود وضعیت بدن، باعث کاهش فشار وارده روی زانوها می‌شوند.
ورزش‌هایی که به منظور پیشگیری از زانودرد سالمندان انجام می‌شوند را مانند دیگر تمرینات تقویتی، با ریتم افزایشی برنامه‌ریزی کنید. برای این کار، شدت تمرین‌ها را به تدریج افزایش دهید.
همچنین حرکات کششی به حفظ انعطاف‌پذیری بدن کمک می‌کنند. کشش ملایم عضلات می‌تواند با افزایش انعطاف‌پذیری، باعث بیشتر شدن دامنه حرکتی زانو شود.
تمرینات کششی را قبل و بعد از ورزش انجام دهید. از طرف دیگر، ورزش‌های مبتنی بر آب نیز می‌توانند در کاهش علائم آرتروز و زانودرد سالمندانی که به این بیماری مبتلا هستند، موثر باشند.
توجه داشته باشید که اگر زانوهایتان درد می‌کنند، باید ورزش را تا مراجعه به پزشک و تشخیص علت زانودرد متوقف کنید.
بیشتر بخوانید: 10 ورزش زانودرد که نتیجه آن‌ها شما را شگفت‌زده می‌کند
اصلاح فرم بدن
حالت بدن خود را در موقعیت‌های مختلف از جمله ایستادن، راه رفتن، نشستن و… بررسی کنید. تقسیم متوازن نیروها حین انجام فعالیت‌های بدنی اهمیت زیادی دارد.
به طور مثال، سبک راه رفتن شما ممکن است باعث خارج شدن زانو از موقعیت اصلی شود که این عارضه می‌تواند فشار نامتوازنی به زانوها وارد کند.
بیشتر بخوانید: لرزش دست چپ و راست زیاد فرقی ندارد، مهم علت لرزش است
کفش مناسب
کفش‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت ما بازی می‌کنند. به همین دلیل متخصصان پوشیدن کفش‌های مناسبی که می‌توانند از پاها حمایت کافی انجام دهند را توصیه می‌کنند.
استفاده از مکمل‌ها
گلوکزامین، کندرویتین و MSM ممکن است به پیشگیری از زانودرد سالمندان کمک کنند، اگرچه فواید آن‌ها برای همه شرایط ثابت نیست.
این مکمل‌ها هم به عنوان مکمل‌های غذایی و هم به عنوان درمان‌های موضعی (کرم‌ها و ژل‌ها) عرضه می‌شوند.
توجه: اگر به صدف حساسیت دارید، از هیچ‌کدام از انواع این مکمل‌ها استفاده نکنید.
بیشتر بخوانید:درمان خانگی زانودرد|درمان گیاهی درد زانو با 15 روش موثر
محافظ‌های زانو یا زانوبند
زانوبندها و محافظ‌های زانو می‌توانند این مفصل را در محل درست تراز کرده و همچنین هنگام حرکت دادن پاها از آن حمایت کنند.
پشتیبانی از قوس زانو نیز ممکن است به تسکین درد کمک کند. اگر مجبور هستید که دائما زانو بزنید، قرار دادن یک محافظ بالشتک‌دار روی زانو، به جلوگیری از بورسیت کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: زانوبند طبی مناسب زانودرد شما کدام است؟
استفاده از باند فشاری
نوارهای الاستیک زانو یا نوارهای لکوپلاستی حرفه‌ای می‌توانند به کاهش تورم و تراز شدن زانو کمک کنند.
کمپرس یخ
قرار دادن کمپرس یا یک کیسه یخ ممکن است درد، تورم و التهاب زانو را کاهش دهد. از تماس مستقیم یخ با پوست جلوگیری کنید زیرا می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی آن شود.
استراحت
گاهی تنها چیزی که به آن نیاز دارید این است که پاها را برای رفع خستگی، در جایی بالاتر از بدن قرار دهید.
توجه: با توجه به سابقه و شرایط افراد، پزشک می‌تواند بهترین توصیه‌ها را برای پیشگیری از زانودرد سالمندان ارائه دهد.
بیشتر بخوانید: افسردگی سالمندان چیست، شناخت تمامی علائم روحی و فیزیکی
آیا آرتروز زانو قابل درمان است؟
هیچ درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد، اما روش‌های درمانی مختلفی هستند که می‌توانند به کاهش درد و حفظ دامنه حرکتی مفاصل کمک کنند. در ادامه به معرفی این درمان‌ها می‌پردازیم.
مدیریت و درمان آرتروز زانو
ورزش، رشد عضلات اطراف زانو و حفظ وزن مناسب، راه بسیار موثری برای مدیریت و درمان آرتروز است. موارد زیر نیز به کنترل این بیماری کمک می‌کنند؛ به ویژه در شرایطی که تشخیص استئوآرتریت زود اتفاق افتاده باشد.
- فیزیوتراپی
- کار درمانی
- استفاده از بریس یا کفی‌های طبی کفش
- طب سوزنی
- جراحی
داروهای درمان آرتروز
برخی از داروهایی که در درمان آرتروز مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از:
- استامینوفن
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
- مسکن‌های مبتنی بر اپیوئید
- گلوکزامین و کندرویتین
- دیاسرین
- دیگر داروها مانند Univestin, Aflafin
اگرچه این داروها می‌توانند در کاهش درد و التهاب مفید باشند، اما معمولا ترکیبی از آن‌ها برای درمان آرتروز استفاده می‌شود.
توجه داشته باشید که تمام داروهای فوق باید با احتیاط لازم و کافی مصرف شوند. استفاده بیش از حد و طولانی مدت آن‌ها می‌تواند عوارض نامطلوبی به همراه داشته باشد. از مصرف خودسرانه داروهای آرتروز جدا خودداری کنید.
بیشتر بخوانید: درمان بی خوابی سالمندان و آرامش ذهن
تزریق داخل مفصلی
تزریق کورتیکواستروئیدها به مفصل زانو ممکن است درد و التهاب را در مراحل اولیه آرتروز کاهش دهد، اما تعداد تزریق‌هایی که هر فرد می‌تواند دریافت کند محدود است.
تزریق روان‌کننده‌هایی که از اسید هیالورونیک تشکیل شده‌اند نیز می‌تواند باعث تسکین درد شود. این موضوع به این دلیل است که اسید هیالورونیک شبیه به ترکیباتی عمل می‌کند که به طور معمول در مایع مفصل زانو وجود دارد.
با انواع جراحی زانو آشنا شوید
روش‌های جراحی مختلفی بسته به مرحله آرتروز و سن بیماران انجام می‌شود. معمولا در مواردی که زانو به شدت دچار آسیب‌دیدگی شده است و بیمار در پایان 60 سالگی قرار دارد و همچنین در مورد بیمارانی که تحلیل رفتگی زانو در آن‌ها زیاد است، پزشک عمل جراحی را توصیه خواهد کرد.
عمل جراحی زانو غالبا در شرایطی انجام می‌شود که روش‌های دیگر درمانی نتوانسته باشند به کاهش درد بیمار کمک کنند.
پزشکان به طور کلی جراحی زانو را یک روش ایمن و موثر می‌دانند، اما این در مورد 10درصد از بیماران صادق نیست.
اگرچه بیشتر بیماران می‌توانند پس از جراحی به انجام فعالیت‌های معمول خود بپردازند، برخی دیگر اما همچنان با درد درگیر خواهند بود و ممکن است به جراحی دوم نیاز داشته باشند. در ادامه به معرفی این روش‌های جراحی زانو می‌پردازیم.
بیشتر بخوانید: جراحی آرتروز زانو، یک تصمیم بسیار مهم
- جراحی آرتروسکوپی زانو: این جراحی یک عمل سرپایی برای ترمیم جراحات یا برداشتن قطعات کوچک استخوان یا غضروف است. برای این کار چند سوراخ کوچک روی زانو ایجاد کرده و یک دوربین فیبرنوری را داخل این مفصل می‌فرستند
- جراحی تعویض مفصل (آرتروپلاستی): این جراحی می‌تواند جزئی (قسمت‌های آسیب‌دیده با قطعات پلاستیکی یا فلزی جایگزین می‌شوند) یا کامل (مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود) باشد. موفقیت در این جراحی‌ها نسبتا بالا است به طوری که 85درصد زانوهای مصنوعی، بعد از 20 سال همچنان کار می‌کنند
می‌توان گفت که آرتروپلاستی، انقلابی در درمان آرتروز زانو ایجاد کرده است. سالانه هزاران بیمار در سراسر جهان، با انجام این روش از درد رهایی می‌یابند. همچنین فیزیوتراپی به بیمار برای توانبخشی مناسب پس از جراحی کمک می‌کند.
بیماران معمولا از روز اول بعد از عمل، اجازه دارند بنشینند و زانوی خود را حرکت دهند و سپس از روز دوم اجازه دارند با حمایت فردی دیگر، راه بروند.
مدت اقامت در بیمارستان از 4 تا 6 روز متغیر است. بخیه‌ها نیز بعد از 2 هفته برداشته می‌شوند و باید ترتیبی داده شود که حداقل 2 تا 3 هفته پس از جراحی، فیزیوتراپی در خانه ادامه یابد.
بیشتر بخوانید: بررسی کامل بی اختیاری ادرار سالمندان + راه‌های درمان
خلاصه
علل بالقوه زیادی برای درد مفاصل در بیماران مسن وجود دارد، با این حال محتمل‌ترین علت زانودرد سالمندان را استئوآرتریت می‌دانند.
الگوی درگیری مفصل، در تشخیص نوع این بیماری سالمندان موثر است. به طور مثال، اگر درد، تورم و سفتی مفاصل کوچک به صورت متقارن و دو طرفه رخ دهند، احتمالا بیمار به روماتیسم مفصلی دچار است.
همچنین مچ دست و زانوها معمولا تحت تاثیر نقرس کاذب قرار می‌گیرند و درگیری اولین مفصل متاتارسوفالانژیال (مفاصل بین پنج استخوان بلند کف پا و بند اول انگشتان) یا درگیری مفصل زانو، ممکن است نشان‌دهنده نقرس باشد.
در موارد ساده استئوآرتریت، هیچ بررسی خاصی لازم نیست و معمولا پزشک با معاینه بیمار به تشخیص می‌رسد.
در این موارد، به بیماران آموزش، مشاوره و همچنین تمرینات تقویتی و آمادگی جسمانی هوازی (در صورت امکان بدنی) ارائه می‌شود.
یادآوری می‌کنیم که برای درمان زانودرد سالمندان مبتلا به استئوآرتریت، کاهش وزن در افرادی که اضافه وزن دارند ضروری است. همچنین برخی داروها ممکن است در افراد مسن بسیار موثر باشند، با این حال، استفاده طولانی مدت یا مصرف آن‌ها در دوز بالا، امکان دارد منجر به دیگر بیماری‌ها مانند پوکی استخوان و دیابت شود.